We moeten het hebben over de Democratische Republiek Congo
Rara, wat is het rijkste land ter wereld? De Democratische Republiek Congo (DRC) maakt kans op die titel. Het land heeft voor miljarden aan kobalt, goud en diamant in de grond zitten. Iedereen profiteert van die rijkdom, behalve Congolese burgers. En dat al eeuwenlang: van kolonisator België tot de vele gewapende groepen en multinationals die nu strijden over grondstoffen. De gevolgen zijn tragisch.
Bloedig gevecht om grondstoffen in Congo
Honderd jaar geleden was rubber hét product dat vanuit de DRC naar de rest van de wereld werd gescheept, met enorme winsten voor de Belgische kolonisator. Nu herhaalt de geschiedenis zich, alleen de spelers en de grondstoffen zijn veranderd. Anno 2025 vechten in Oost-Congo ruim 100 zwaarbewapende groepen over de controle van grondstoffen, waarvan M23 de grootste is. Volgens de VN wordt deze groep gesteund door buurland Rwanda. Eind januari 2025 nam M23 Goma in, de hoofdstad van de mineraalrijke provincie Noord-Kivu. Sindsien heeft de groep nog meer grondgebied ingenomen. Deze regio is al sinds 1990 het epicentrum van conflicten. Eén van onze Congolese medewerkers vertelt: “Dit is een rijk land met veel arme mensen. Ik sprak een kind dat zich had aangesloten bij de rebellen, omdat het dan tenminste genoeg te eten had.”
Welke gronstoffen heeft Congo?
In Oost-Congo...
- Goud
- Tin
- Wolfraam
- Tantaal (voor elektronica en de wapenindustrie)
In Zuid-Congo...
- Diamant
- Koper
- Lithium (voor batterijen)
- Kobalt (voor smartphones, laptops, de energietransitie en de wapenindustrie)
De rol van binnen- en buitenlandse regeringen
Wanbeleid verslechtert de situatie in Noord-Kivu, dat in Oost-Congo ligt. De Congolese overheid voelt letterlijk en figuurlijk ver weg: de hoofdstad Kinshasa ligt 2000 kilometer naar het westen, met nauwelijks begaanbare wegen tussen de twee regio’s. Maar ook buitenlandse regeringen spelen (in)direct een rol in het conflict. Onze collega legt uit: “Congo maakt zelf geen wapens. Alles wordt geïmporteerd of het land in gesmokkeld, in het verleden onder andere uit Rusland en Oekraïne. Maar ook vanuit China, Europese landen, Israël en de Verenigde Staten. Dezelfde wapens worden vaak in meerdere conflicten in Afrika gebruikt om dood en verderf te zaaien.”
Voor een hele generatie Congolese burgers is ‘vrede’ een onbekend begrip. 25 miljoen Congolezen hebben hulp nodig, waarvan 7 miljoen mensen geen thuis meer hebben. Veel van hen zijn meerdere keren gevlucht, steeds opnieuw op zoek naar voedsel en veiligheid. In de provincie Noord-Kivu neemt de honger toe, want door het conflict bereikt weinig voedsel het gebied. Voor vrouwen en meisjes is er naast honger en geweld nog een derde risico, namelijk seksueel geweld. Het aantal verkrachtingen in het conflictgebied is erg hoog. Volgens de Verenigde Naties is de situatie in Oost-Congo één van de grootste humanitaire crises ter wereld.
Het geweld heeft een verwoestende impact op de Congolese bevolking. Sommige van deze gezinnen moeten voor de zevende keer vluchten."
-Manenji Mangundu (Oxfam-landendirecteur in de DRC)
Dit moet je óók weten over de DRC
Het land haalt vooral het nieuws door de grondstoffen, het conflict en de grote humanitaire crisis.
Maar het heeft natuurlijk veel meer te bieden.
Feitjes
Wist je bijvoorbeeld dat...
- DRC nu voor het eerst een vrouwelijke premier heeft: Judith Suminwa Tuluka?
- De Congolese gynaecoloog en activist Denis Mukwege in 2018 de Nobelprijs voor de Vrede won voor zijn strijd tegen seksueel geweld?
- DRC het tweede grootste Afrikaanse land is, na Algerije? De hoofdstad Kinshasa kan zich zelfs de grootste stad van Afrika noemen, met 16 miljoen inwoners.
- Het Congo regenwoud het op één na grootste ter wereld is, na het Amazonegebied? Zeldzame dieren zoals okapi’s en berggorilla’s hebben er hun habitat.
- 50% van alle Afrikaanse waterreserves zich in de DRC bevindt? De Congo rivier is wel 4700 km lang en tot 220 meter diep. Toch hebben zo’n 33 miljoen Congolezen geen toegang tot schoon drinkwater.
- DRC het grootste francofone land ter wereld is? Maar in totaal zijn er 450 etnische groepen en ruim 240 talen, waaronder het Lingala.
- Het land een grote muziekindustrie heeft, met artiesten zoals Koffi Olomide en Fally Ipupa? Of denk aan de Frans-Congolese zanger GIMS.
Meer weten over Congo?
Blijf jezelf informeren én uitspreken over de Democratische Republiek Congo. Bijvoorbeeld met onderstaande tips.
- Deel: Congolees-Nederlandse activisten organiseren regelmatig demonstraties en events om de aandacht op Congo te houden. Vergroot hun bereik en deel berichten over Congo via de hashtag #FreeCongoNow
- Lees: Congo van de Belgische auteur David van Reybrouck vertelt in 600+ pagina’s de complexe geschiedenis van het land, van kolonisatie tot de recente burgeroorlogen. Een must voor iedereen die de huidige situatie beter wil begrijpen.
- Kijk: de Oscargenomineerde documentaire Virunga (2014) is nog steeds akelig actueel: rangers beschermen hun natuurpark en gorilla’s tegen zowel rebellen als op grondstoffen beluste multinationals. Te zien op Netflix.
- Luister: in de podcast Achter de Frontlinie vertelt de Congolees-Belgische auteur, politicoloog en museummedewerker Nadia Nsayi over de koloniale uitbuiting van Congo, de huidige grondstoffenoorlog én haar persoonlijke verhaal.
- Kijk: in de inspirerende én ontluisterende VPRO-documentaire Vrouwen de baas bezoekt de Nederlandse dokter Ruben Terlou Nobelprijswinnaar en gynaecoloog Denis Mukwege, die in Oost-Congo al jaren strijdt tegen seksueel geweld tegen vrouwen.
Feza Demani blijft veerkracht tonen
Feza Damani’s leven staat door het geëscaleerde geweld in Oost-Congo compleet op de kop. Toch blijft ze onder zware omstandigheden doorzetten, voor zichzelf én haar zeven kinderen. Het gezin woont inmiddels een half jaar in een opvangkamp in Noord-Kivu. Het contrast is groot met haar oude leven in het dorp Kiwanja, waar ze vee had en haar kinderen naar school konden. Maar toen escaleerde het geweld.
Feza: "Eerst vluchtten we naar twee andere dorpen, denkend dat het daar veilig zou zijn. Maar toen kwamen daar ook gewapende aanvallen. In alle tumult verloor ik vijf van mijn kinderen uit het oog. Gelukkig werden we een paar dagen later herenigd en konden we als gezin verder reizen. Tijdens die tocht is mijn man vermoord. Ik kreeg niet eens de kans om hem te begraven… het is erg zwaar zonder hem. Ik probeer in mijn eentje de kinderen veilig houden. Ik moet elke dag bedelen in de provinciale hoofdstad Goma, hopend op wat voedsel. Soms bedelen mijn kinderen ook, dat is erg pijnlijk."
Feza woont inmiddels een half jaar in het kamp, in een gemeenschappelijke ruimte zonder enige privacy. Veel van de vrouwen hier zijn het (seksuele) geweld in de regio ontvlucht, maar worden er in het kamp opnieuw mee geconfronteerd. Feza: “We sprokkelen brandhout in het bos, om op te koken of voor de verkoop. Veel van de vrouwen met wie ik hier woon zijn verkracht. Anderen worden misbruikt voor een klein beetje eten; ze hebben geen keuze. Het leven hier is zwaar. We kunnen elkaar ook niet helpen, omdat we allemaal in hetzelfde schuitje zitten. Maar hier zijn we tenminste wel veilig voor het oorlogsgeweld."
Hoe zit het met kobalt in Congo?
Kobalt: je hebt er vast wel eens van gehoord. Deze grondstof is onmisbaar voor de batterijen van smartphones, laptops en elektrische auto's. 70% van alle kobalt wereldwijd komt uit Zuid-Congo. Er is dus geen directe link met de burgeroorlog in Oost-Congo. Maar in de mijnen vinden wel veel misstanden plaats. Het is tijd dat Congolese burgers eindelijk profiteren van de natuurlijke rijkdommen in hun land!
Ons werk in de DRC
Oxfam Novib werkt al sinds 1961 in de DRC, waar we samen met ruim 20 Congolese partnerorganisaties werken aan structurele oplossingen. Bijvoorbeeld op het gebied van gendergelijkheid. Vorig jaar gaven we trainingen aan 120 feministische organisaties: zij leren om te spreken in het openbaar en te lobbyen voor betere wetgeving.
Daarnaast zetten we ons in voor een eerlijke en inclusieve mijnsector, die zo belangrijk is voor de Congolese economie. We strijden tegen corruptie; lobbyen ervoor dat bedrijven eerst toestemming moeten vragen aan de plaatselijke bevolking voordat zij mogen beginnen met mijnbouwactiviteiten; en verbeteren de gendergelijkheid en arbeidsrechten in de sector.
Zo ondersteunen we vrouwencoöperaties in de zeer winstgevende kobaltsector in de zuidelijke provincie Katanga (kobalt is een onmisbaar onderdeel voor batterijen van onder andere mobiele telefoons). Deze vrouwen werken vaak voor grote multinationals, maar de arbeidsomstandigheden laten te wensen over. Door deze coöperaties staan de vrouwen sterker en komen ze samen op voor hun rechten. Met resultaat: in 2022 scherpte de Congolese regering de wetgeving aan, die werk- en leefomstandigheden in de mijnbouwsector moet verbeteren.
Congolese collega aan het woord
Swonty Koné is Advocacy Manager in Kinshasa, DRC. Hij licht de situatie in zijn land toe, die met name voor vrouwen pittig is.
"De mensen in Oost-Congo worden al 30 jaar geraakt door het conflict en moeten nu wéér vluchten. Miljoenen mensen wachten op hulp die niet komt. Door het slepende conflict is het lastig voor hulporganisaties om mensen te bereiken, ook al doen we natuurlijk elke dag ons uiterste best.
Met name vrouwen hebben het zwaar. Seksueel geweld wordt door de strijdende partijen ingezet als oorlogswapen. Ook huiselijk geweld komt veel voor. 70% van de Congolese vrouwen heeft geaccepteerd dat (seksueel) geweld ‘erbij hoort’. Ja, dat is schokkend en triest. Het laat zien hoe lang dit al op een grote schaal gebeurt.
Ook op andere vlakken moeten Congolese vrouwen extra hard werken om het hoofd boven water te houden. 61% van hen leeft onder de armoedegrens, mede omdat ze geen land bezitten. Dat is ironisch omdat vrouwen vaak wél degenen zijn die op het land werken en zorgen voor brood op de plank. Landbezit voor vrouwen is trouwens niet bij wet verboden, maar het wordt maatschappelijk nauwelijks geaccepteerd.
Datzelfde geldt voor vrouwen in leiderschapsposities. Die zijn er helaas veel te weinig, waardoor de politiek of het bedrijfsleven weinig rekening houden met wat vrouwen nodig hebben. Ja, we hebben nu voor het eerst een vrouwelijke premier (Judith Suminwa Tuluka) en dat is geweldig. Maar dat is vooral symbolisch. We hebben meer feministisch leiderschap nodig in Congo - en dat is één van de dingen waar Oxfam zich voor inzet, bijvoorbeeld door het ondersteunen van vrouwencoöperaties en feministische organisaties. We betrekken ook vrouwen bij het vredesproces.
Want er moet nú vrede komen. Mijn verzoek aan de mensen in Nederland? Blijf jullie inzetten voor vrede en ontwikkelingssamenwerking! Niet alleen in mijn land Congo, maar wereldwijd. Jullie hebben een internationale reputatie op dat gebied en daar mogen jullie best trots op zijn."
Samen in actie voor de humanitaire crisis in Congo
In het oosten van de DRC ligt de nadruk van ons werk op noodhulp in kampen. We zorgen voor onderdak, delen schoon drinkwater uit en bouwen toiletten. Deze hygiënische maatregelen zijn hard nodig, want het risico op cholera-uitbraken is groot. Een andere grote zorg is de veiligheid van vrouwen en meisjes in de kampen. Daarom geven onze hulpverleners voorlichting over hoe zij zichzelf het beste kunnen beschermen.
Een Congolese medewerker doet verslag vanuit een kamp 45 km ten zuiden van Goma: "De nood is enorm hoog. Veel mensen zijn bang om terug te gaan naar hun dorp, waar ze zijn aangevallen. Mensen zijn getraumatiseerd. Er zijn verschillende gevallen van cholera en mpox. Mensen zullen sterven. Als hulpverleners doen we wat we kunnen, maar er is simpelweg niet genoeg geld. Mijn dringende verzoek is daarom: draag bij wat je kunt. Alle beetjes helpen, maar we moeten nú samen in actie komen.”
Deze blog maakt deel uit van onze reeks over vergeten crises. Lees hier het verhaal over Sudan en houd onze website in de gaten voor volgende edities.
