Gewelddadige pushbacks, een no-go zone en agressie: de driedubbele dreiging voor vluchtelingen aan de Pools-Belarussische grens
In de bijna ondoordringbare bossen op de grens van Polen en Belarus worden mensen die de oorlog ontvluchten hardhandig aangepakt. Veel van hen worden teruggedreven naar Belarus en humanitaire hulp wordt hen onthouden, omdat hulporganisaties worden geweerd uit door de Poolse overheid bepaalde no-go zones. Hoog tijd dat er een einde komt aan deze gewelddadige praktijken.
Blog door Dominika Ożyńska van de Poolse organisatie Egala, waarmee Oxfam in Polen samenwerkt
Sinds drie jaar proberen duizenden mensen op de vlucht voor conflicten, klimaatrampen en armoede om vanuit Belarus (in Nederland ook wel Wit-Rusland genoemd) door de bossen naar Polen over te steken en asiel aan te vragen in de Europese Unie (EU). Ze komen voornamelijk uit landen zoals Afghanistan, Syrië en Jemen, Sudan, Eritrea, Somalië en Ethiopië. Er zijn aanwijzingen dat de Belarussische regering bewust mensen op de vlucht uitnodigt om via deze route naar Europa te komen, als vergelding voor de Europese sancties. Feit is dat Belarus, zonder veilige alternatieve routes naar Europa, een belangrijk doorreisland is geworden voor mensen die bescherming zoeken in de EU. De acties van zowel Polen als Belarus maken een toch al wanhopige situatie voor veel mensen op de vlucht levensgevaarlijk.
Het aantal pushbacks en het geweld neemt toe
Illegale en gewelddadige pushbacks zijn ‘gewoon’ geworden, door autoriteiten in zowel Belarus als Polen. Zij duwen mensen op de vlucht – soms zelfs met fysiek geweld – heen en weer op de grens tussen de twee landen. Dat overkomt zelfs mensen die al hebben verklaard dat ze internationale bescherming in Europa willen aanvragen. Zij mógen niet worden teruggestuurd voordat hun zaak individueel is beoordeeld volgens het internationaal recht. Daarnaast hebben mensen op de vlucht te maken met geweld aan de grens. Medewerkers van Egala hebben mensen ondersteund die het slachtoffer zijn geworden van afranselingen, bedreigingen, traangas en diefstal van hun documenten, telefoons en geld.
Op 13 juni werd in het Poolse parlement een controversiële wet aangenomen die de grensbewakers vrijstelt van aansprakelijkheid voor oneigenlijk gebruik van wapens. Volgens deze wet is het gebruik van wapens door een soldaat, grenswacht of politieagent geen misdrijf, zelfs als dit in strijd is met de regels die gelden voor dergelijke directe dwangmaatregelen. Egala is heel bezorgd dat de wet een directe impact kan hebben op het gedrag van agenten aan de grens. Het straffeloos toestaan van het gebruik van scherpe munitie is een enorme bedreiging voor migranten en mensen op de vlucht.
De "no-go zone" van Polen en het blokkeren van humanitaire hulp
Op die 13de juni werd door de Poolse regering ook een "no-go zone" ingesteld op ongeveer 200 meter van de grens. Burgers en humanitaire hulpverleners mogen deze zone, die wordt gecontroleerd door grenstroepen en waar pushbacks zijn gemeld, niet meer betreden. Mensen die vastzitten in deze zone, zijn afgesneden van humanitaire hulp en hebben nauwelijks toegang tot water, eten, medische hulp of juridische bijstand. Een activist van Grupa Granica, een netwerk van organisaties die steun en hulp bieden aan vluchtelingen, heeft de zone in kaart gebracht en de verschillen tussen het oorspronkelijke voorstel van de regering en de uitgevoerde zone benadrukt (zie kaart hieronder).
Egala Association heeft samen met andere humanitaire groepen toegang gevraagd tot de "no-go zone" om essentiële humanitaire hulp te kunnen leveren. Onze verzoeken worden steevast afgewezen omdat geëist wordt dat we exact aangeven wanneer en waar we willen zijn. Zulke details kunnen we niet geven omdat het onmogelijk is om te voorspellen waar en wanneer hulp nodig zal zijn. Ook kan het bekendmaken van de precieze locatie van migranten en vluchtelingen hun veiligheid in gevaar brengen, juist omdat ze dan te maken kunnen krijgen met pusbacks door de autoriteiten.
De opkomst van anti-immigrantenverhalen in Polen
Dit harde optreden vindt plaats in een vijandige context, nu Poolse media en regeringsfunctionarissen migranten en mensen op de vlucht steeds meer afschilderen als een bedreiging voor de nationale veiligheid. Ze worden gezien als instrumenten in een "hybride oorlog", uitgedacht door Belarus. Verschillende verklaringen van toppolitici, zoals premier Donald Tusk, hebben de veiligheidstroepen aangemoedigd om extreme maatregelen te nemen tegen migranten en vluchtelingen, waaronder het gebruik van wapens.
De toename van anti-immigratieretoriek heeft geleid tot een vijandige omgeving en spanningen tussen lokale bewoners, migranten en maatschappelijke organisaties die in het gebied actief zijn. Soms zijn er gewapende paramilitaire groepen actief aan de grens, wat extra risico's oplevert voor migranten en organisaties zoals Egala. Deze particuliere groepen voeren 's nachts gewapende patrouilles uit en plaatsen foto's van migranten op sociale media. Ze gebruiken ook fysiek geweld, zoals het boeien van migranten, voordat ze grenswachten oproepen.
Alle lokale organisaties stellen dat de verboden zone de kwetsbaarheid van migranten in stand houdt. Organisaties die mensen proberen te helpen met humanitaire hulp, krijgen ook te maken met steeds grotere problemen in eigen operaties. Telefoonlijnen worden geblokkeerd, er zijn doodsbedreigingen op social media-accounts en valse telefoontjes/meldingen die doen alsof ze van migranten afkomstig zijn.
Wat moet er veranderen aan de groene grens?
Om levensreddende hulp te kunnen bieden aan mensen die de ‘groene grens’ oversteken, hebben wij als Egala en andere humanitaire organisaties toegang nodig tot de "no-go zone". We roepen internationale organisaties en Europese regeringen op om druk uit te oefenen op de Poolse regering om ons toe te laten. Er is een gezamenlijke internationale inspanning nodig om deze toestemmingen veilig te stellen en de nodige hulp te kunnen bieden aan kwetsbare groepen zoals kinderen, vrouwen, ouderen en mensen met een handicap. We roepen ook internationale organisaties op om niet te zwijgen en om hun macht, geloofwaardigheid en bevoorrechte positie te gebruiken om op te komen voor de mensen in het bos.
Er moet nu een einde komen aan de tegenwerking van en het geweld tegen mensen die asiel proberen aan te vragen in Europa. Zulke acties zijn in strijd met internationale humanitaire en mensenrechtenwetten. We roepen het publiek, de media en andere EU-lidstaten op om zich te verzetten tegen deze praktijken en vragen de regering om een einde te maken aan deze praktijken, zonder uitzondering.
Tot slot is het van cruciaal belang om de opsluiting van kinderen te stoppen en de toegang tot medische en psychologische hulp te verbeteren voor alle migranten die dat nodig hebben, in het bijzonder voor kwetsbare groepen.
Wat wij doen in Polen
- Sinds de Russische invasie in Oekraïne zijn meer dan 6.2 miljoen mensen gevlucht. We werken samen met tientallen partners in Polen, Roemenië en Moldavië om hen te ondersteunen met de juiste hulp.
- In Polen steunt Oxfam Novib maatschappelijke organisaties, zoals Egala, die zich inzetten voor een menswaardige opvang van mensen op de vlucht.
