De giftige hoofdrol van Nederland in ons voedselsysteem
Fruit met gifresten, volgespoten sierbloemen… de kranten staan er vol van. We weten allemaal dat pesticides slecht zijn voor onze gezondheid en de natuur. Maar wist je ook dat Nederland een sleutelrol speelt in de pesticidenindustrie? De Rotterdamse haven exporteert jaarlijks tonnen aan in Europa verboden bestrijdingsmiddelen. En via diezelfde haven belandt het gif later ook weer in onze fruitmand. Dat moet anders!
Blog door Ratri Kusumohartono, Oxfam Novib campaigner voor eerlijk voedsel
Rotterdam als doorgeefluik
De Europese Unie heeft de dubieuze eer om één van de grootste producenten van pesticides te zijn. Drie Duitse en Zwitserse megabedrijven hebben zelfs 50% van de wereldwijde markt in handen, met een jaaromzet van tientallen miljarden. Saillant detail: veel van deze gevaarlijke bestrijdingsmiddelen zijn in de Europese Unie verboden voor gebruik in de landbouw, omdat ze te schadelijk zijn voor de natuur en onze gezondheid. Maar deze gevaarlijke bestrijdingsmiddelen mogen wél geëxporteerd worden naar andere landen, zoals Brazilië en Zuid-Afrika. Voorbeelden van zulke pesticides zijn:
- Cyproconazole (schadelijk voor ongeboren kinderen)
- Chlorothalonil (mogelijk kankerverwekkend)
- Propargite (aangetoond hoog risico voor zoogdieren, vogels en waterorganismen)
De Rotterdamse haven speelt een sleutelrol in deze wereldwijde handel. In 2022 werd ruim 6000 ton aan gevaarlijke pesticides geëxporteerd van Rotterdam naar Brazilië. Deze bestrijdingsmiddelen worden daar vervolgens ingezet in de landbouw, met alle schadelijke gevolgen van dien voor zowel de natuur als mensen. Ditzelfde gebeurt in Zuid-Afrika. Recent onderzoek toont aan dat in dat land minstens 67 geïmporteerde pesticides worden gebruikt die verboden zijn in de Europese Unie.
Giftige fruitmand
Maar die extreem giftige pesticides blijven niet aan de andere kant van de wereld. Na een tijdje belanden ze toch weer in de Rotterdamse haven (en ons winkelmandje), bijvoorbeeld op fruit. Geïmporteerde mango’s, limoenen en andere vruchten kunnen gifstoffen bevatten die in de EU verboden zijn. Dat noemen we ook wel de ‘gif boemerang’. Veel onderzoeken hebben de schadelijkheid aangetoond van pesticiden in het voedsel dat we consumeren. Hoog tijd dus dat er strengere regels komen voor pesticides en dat die ook gehandhaafd worden. Niet alleen in Europa, maar juist ook in andere landen.
Pesticides in Zuid-Afrika
Wat voor schade richten deze gevaarlijke pesticides in de praktijk aan? Van kanker tot ademhalingsproblemen, deze Zuid-Afrikaanse vrouwen ondervinden het zelf. Zij werken in wijngaarden waar pesticides worden gebruikt die in Europa verboden zijn. Die Zuid-Afrikaanse wijn belandt vervolgens wél in onze schappen.
-
In Zuid-Afrika worden ten minste 67 geïmporteerde pesticides gebruikt, die in de EU verboden zijn. Bijvoorbeeld voor de druiventeelt, waarmee wijn wordt gemaakt die ook in Nederland wordt gedronken.
-
Vuyiswa Ndeleni werkt al 21 jaar als seizoensarbeider. "Het bestrijdingsmiddel wordt met een helicopter over de druiven gesproeid. Als ik het per ongeluk inslik, zegt de boer dat het maar water is. Maar soms kan ik niet meer goed ademen."
-
Veel werknemers krijgen geen handschoenen en beschermende kleding tegen de pesticides. Langdurig contact met bestrijdingsmiddelen brengt allerlei gezondheidsrisico's met zich mee.
-
Charmaine King werkt in een wijngaard in Stellenbosch. "Je kunt nergens je handen wassen, terwijl ze besmet zijn met pesticides. Als je iets eet krijg je het gif ook via je mond binnen."
-
"Waarom worden Zuid-Afrikaanse arbeiders blootgesteld aan pesticides die in Europa verboden zijn? Onze gezondheid is toch even waardevol als die van Europeanen?"
-
Marie Adams moest stoppen met werken vanwege baarmoederkanker. "Die pesticides zijn jarenlang mijn lichaam binnengekomen. Er waren geen toiletten, we moesten onze behoefte doen tussen het gif."
De link met klimaatverandering
Giftige pesticides zijn niet alleen slecht voor boeren en consumenten, maar ook voor onze aarde. Het gebruik van giftige bestrijdingsmiddelen versnelt namelijk klimaatverandering. Onderzoeken tonen aan dat pesticiden de bodemkwaliteit verslechteren en het bodemleven verstikken. Daardoor slaat de bodem minder koolstof op en komen er meer broeikasgassen vrij.
Ook de productie is vervuilend. 99% van alle synthetische chemicaliën, waaronder giftige pesticides vallen, wordt gewonnen uit fossiele brandstoffen. Door klimaatverandering zal het gebruik van pesticiden waarschijnlijk alleen maar toenemen, waardoor er een vicieuze cirkel ontstaat: een afhankelijkheid van chemische stoffen en steeds ernstigere klimaatverandering.
De machtige agri-industrie
Het moge duidelijk zijn dat giftige pesticides op veel manieren schadelijk zijn. Maar hoe komen we ervan af? Dit was een van de onderwerpen die werd besproken tijdens Terra Madre 2024, het tweejaarlijkse evenement dat ook wel de Verenigde Naties van de boeren wordt genoemd. Kleinschalige boeren, ambachtelijke voedselproducenten en chef-koks van over de hele wereld komen samen om alternatieve oplossingen te bedenken. Dit jaar was ik er ook bij namens Oxfam Novib. Van de vele onderwerpen die tijdens de conferentie werden besproken, kwam het onderwerp pesticiden vaak naar voren.
Veel van de aanwezige boeren gaven aan te willen stoppen met het gebruik van pesticiden, maar dat dit in de praktijk erg moeilijk is. Boeren zijn sterk afhankelijk van gewasbeschermingsmiddelen om hun productie te verhogen, onder druk van de landbouwindustrie. Wat we nodig hebben is stevig beleid dat boeren beschermt én aanmoedigt om te verduurzamen. De landbouwindustrie wordt op dit moment gedomineerd door machtige agri-business bedrijven die het beleid en de besluitvormingsprocessen naar hun hand proberen te zetten. Het gevolg is een enorm verstoorde voedselmarkt, met overproductie van voedsel aan de ene kant van de wereld en aan de andere kant miljoenen mensen die nauwelijks toegang hebben tot voedsel.
Agro-ecologie is de toekomst
Hoe kunnen we wereldwijd minder afhankelijk worden van giftige pesticides én de ongelijkheid bestrijden in de voedselketen? Agro-ecologie is een oplossing die wordt onderschreven door zowel academici als boeren, oorspronkelijke volken en landbouwdeskundigen. Deze vorm van landbouw borduurt voort op kennis van oorspronkelijke volken en boeren die duizenden jaren is doorgegeven, gecombineerd met moderne kennis over duurzaamheid en veerkracht. Thema's als bodemgezondheid en biodiversiteit staan centraal.
Gun de natuur de tijd
Voedselproducenten en agro-industriële bedrijven moeten begrijpen en accepteren dat de natuur haar eigen tempo heeft en tijd nodig heeft om te herstellen. Dat geldt voor de bodem, het water en alle elementen die een rol spelen in onze voedselproductie. Net zo goed moeten wij als consumenten accepteren dat we niet alles het hele jaar door in de supermarkten kunnen kopen. Veel producten zijn nu eenmaal seizoensgebonden. Consumenten en voedselproducenten hebben een gezamenlijke verantwoordelijkheid voor land en natuur. Gelukkig is er wereldwijd een groeiende groep mensen, zowel op het platteland als in de stad, die zich inzet voor de agro-ecologische principes en die niet afhankelijk wil zijn van agro-industriële bedrijven.
Wat doet Oxfam Novib?
Praktische hulp
Oxfam Novib helpt boeren wereldwijd minder afhankelijk te worden van grote agri-bedrijven. Op landbouwscholen leren mensen hun eigen sterke zaden telen, die ook nog eens beter bestand zijn tegen extreem weer. Ook introduceren we organische bestrijdingsmiddelen. Dat is niet alleen goed voor mens en milieu, maar levert vaak ook een betere oogst op.
Een eerlijkere industrie
Daarnaast zetten we ons samen met onze partnerorganisaties in voor een eerlijke voedselketen. Bijvoorbeeld onze Zuid-Afrikaanse partnerorganisatie Women on Farms, die o.a. het gebruik van pesticides onderzoekt en druk uitoefent om de meest gevaarlijke varianten te verbieden, net als in Europa.
Samen tegen voedselonzekerheid
Agro-ecologie wordt steeds populairder, zowel in Europa als in andere werelddelen. Kleine boeren verminderen hun gebruik van giftige pesticides en hun afhankelijkheid van agro-industriële bedrijven. Het is belangrijker dan ooit om te stoppen met landbouwpraktijken die zoveel schade aanrichten. Deze vorm van landbouw zorgt voor veel ongelijkheid in de voedselketen. Volgens het Wereldvoedselprogramma hadden dit jaar maar liefst 309 miljoen mensen wereldwijd te maken hebben met acute voedselonzekerheid. Dat betekent dat al die miljoenen mensen 's ochtends niet weten of ze die dag wel een maaltijd kunnen krijgen. Tegelijkertijd maken grote, internationale landbouwbedrijven jaarlijks enorme winsten. Het laat zien dat ons huidige wereldwijde voedselsysteem helaas verre van duurzaam en eerlijk is.
Ratri Kusumohartono
Campaigner Eerlijk Voedsel
