Hongerende Mozambikanen dupe van beleid donoren

• 16 juni 2016

Verontwaardigd schortten donorlanden, inclusief Nederland, vorige week hun betalingen aan Mozambique op, na het bekend worden van een ongekende corruptiezaak.

Leiders van de regerende partij Frelimo leenden buiten toezicht van het IMF en het eigen parlement om, 2 miljard dollar voor persoonlijk gewin. Daarmee stortten ze het kwetsbare land in een diepe schuldencrisis. De prijs dreigt te worden betaald door de miljoenen Mozambikanen, die nauwelijks meer te eten hebben door een extreme droogte, veroorzaakt door El Nino. Dat mag niet gebeuren. Donorlanden zijn medeplichtig aan deze fraude doordat ze uit eigenbelang zich eenzijdig hebben gericht op zakelijke deals in Mozambique, en daarbij de voorwaarden voor goed bestuur uit het oog hebben verloren. Het is nu tijd dat zij hun verantwoordelijkheid nemen.

Ik reisde deze week door Mozambique en zag hoe steeds meer mensen afhankelijk worden van voedselhulp. Tegelijk verscheurt een politieke crisis het land, met oplaaiend geweld tussen de oude rivaliserende partijen Frelimo en Renamo. De crisis rond de leningen komt nog eens bovenop een economische crisis, die de ontwikkeling van het land steeds meer tot stiltand brengt. Een giftige cocktail, die de Mozambikaanse burgers moeten zien te overleven.

De droogte is een natuurramp, waarop grootschalige noodhulp het onvermijdelijke antwoord is. Maar de corruptie en politieke chaos zijn de leiders en de donorlanden aan te rekenen. Na de vondst van enorme aardgasvoorraden zo’n 6 jaar geleden, raakten zowel de leiders in Mozambique als dondonorlanden in de ban van de miljarden die hier te verdienen zijn. Ook Nederland sloot aan in de stoet handelsmissies, op jacht naar gunstige contracten, helemaal in de geest van het beleid van kabinet Rutte-Samsom: handel en investeringen.

Overigens kunnen handel en investeringen arme landen wel degelijk vooruit helpen, maar alleen als aan een aantal cruciale voorwaarden is voldaan: goed bestuur en garanties dat er goede contracten worden afgesloten, zodat de bevolking profijt heeft van de natuurlijke bronnen in hun land. Ook moeten bedrijven belasting afdragen en mensenrechten en duurzaamheid respecteren. In Mozambique zijn die voorwaarden genegeerd. De donorlanden huilen dan ook vooral krokodillentranen. In plaats van zakelijk eigenbelang, zullen zij nu het belang van ontwikkelingslanden weer voorop moeten stellen en bij de onderhandelingen over hervatting van de betalingen aan Mozambique moeten zij stevige garanties eisen voor goed bestuur.

Het is tragisch dat Nederland, dat ooit voorop liep in het bevorderen van goed bestuur, deze voorwaarden uit het oog verloren heeft en steeds eenzijdig de nadruk legt op investeringen. Ook andere donorlanden volgen vooral nog het eigenbelang, met dramatische gevolgen zoals we die nu in Mozambique zien. Ironisch genoeg was de 2 miljard aan fraude mogelijk dankzij onder meer een Nederlandse trustmaatschappij en twee in Londen gevestigde banken.

Zonder goed bestuur en een verantwoordelijke houding van de rijke landen, is de aanwezigheid van natuurlijke bronnen in arme landen nog altijd vooral een vloek voor de bevolking. Het is in Afrika een uitzondering dat de opbrengst van bodemschatten bij de bevolking zelf terecht komt. Belastingen worden door de mijnbouwbedrijven nauwelijks afgedragen, waardoor er geen geld is voor onderwijs, zorg en het verbeteren van de infrastructuur om economische groei te bevorderen.

Om het tij te keren zullen we de burgers in deze landen in staat moeten stellen hun overheid te controleren en zo nodig in toom te houden. We moeten lokale groepen steunen die onderzoek doen, alternatieve Rekenkamers opzetten, media ondersteunen enzovoorts. En de overheid moet de kennis krijgen om te doorzien in welke zakelijke deals het land zich begeeft. Dat is het soort ontwikkelingssamenwerking waarvoor steeds minder geld beschikbaar is. Een vergissing waarvoor de arme bevolking in Mozambique nu de rekening krijgt gepresenteerd.

Zover mag het niet komen. We moeten zorgen dat de 2 miljard dollar fraude niet ten koste gaat van Mozambikaanse vrouwen als Graça, die ik langs de weg in Mozambique tegenkwam. Een jonge vrouw van 18 jaar, die met haar zwangere zus terug kwam van het dorre land met een emmer rottende knollen. Ze had ze uitgegraven uit een modderplas. Ze had de knollen nog nooit gegeten, wist ook niet hoe ze heten. ‘Dit gaan we klaarmaken voor vanavond’, zei ze. ‘We hebben niets anders meer te eten.’

Het is hongerwinter in Mozambique. Tot maart zullen bijna 2 miljoen Mozambikanen afhankelijk zijn van voedselhulp. Een corrupte regering, en een tragische misrekening van donorlanden mag die hulp niet in de weg staan.

Donorlanden moeten nu zorgen dat de fraudeplegers zelf opdraaien voor hun misdaden. Er moet een einde komen aan de diefstal in arme landen, zowel door lokale leiders als door bedrijven die slechts geïnteresseerd zijn in maximale winst. En donorlanden moeten goed bestuur en ontwikkeling eindelijk voorop stellen, en niet eigenbelang.

Bron: Oxfam Novib, 14 juni 2016