Hoe klimaatrechtvaardig is het nieuwe pakket van klimaatmaatregelen van het kabinet?
Op 26 april 2023 presenteerde het kabinet de langverwachte maatregelen om het 60% reductiedoel van broeikasgassen te gaan halen. Het is goed dat het kabinet heeft vastgehouden aan dit doel en daar het maatregelenpakket op heeft afgestemd. Nederland haalt al jaren de eigen gestelde doelstellingen niet en gezien de urgentie van de klimaatcrisis is het ongelooflijk belangrijk dat Nederland gaat versnellen.
Opvallend vaak namen politici, waaronder ook premier Rutte, in de dagen erna het woord ‘klimaatrechtvaardigheid’ in de mond wanneer ze over de klimaatmaatregelen spraken. Nu.nl kopte echter dat slechts 3% van het beschikbare budget uit het klimaatfonds naar mensen gaat die in energiearmoede leven. En inderdaad, bedrijven in de olie en gasindustrie die dit jaar miljarden aan woekerwinst hebben binnengetikt én al miljarden aan fossiele subsidies opstrijken, krijgen het grootste deel uit de klimaatpot. Dit terwijl slechts een zeer bescheiden deel van het budget naar burgers gaat die al moeite hebben de energierekeningen te betalen. Dat is inderdaad onbegrijpelijk en niet bepaald klimaatrechtvaardig.
Maar de klimaatonrechtvaardigheid is veel fundamenteler. Het kabinet heeft in het maatregelenpakket namelijk bewust zeer belangrijke IBO-adviezen niet overgenomen, waaronder maatregelen ter vermindering van de broeikasgasvoetafdruk van Nederland en beleid om een klimaatvriendelijke leefstijl te stimuleren. IBO’s zijn interdepartementale beleidsonderzoeken en ontwikkelen beleidsopties voor belangrijke beleidsterreinen. Het kabinet geeft als argument deze maatregelen te willen betrekken bij de besluitvorming van het tweede klimaatplan, die de periode 2025-2035 zal beslaan. Maar daarmee is het huidige pakket aan maatregelen niet klimaatrechtvaardig en slaat het kabinet de plank mis wanneer het gaat om internationale klimaatrechtvaardigheid.
De gevolgen van overmatige consumptie
Recent onderzoek van Oxfam Novib toont aan dat de 10% rijkste mensen wereldwijd zo’n 52% van alle wereldwijde emissies uitstoot. Deze mensen gebruiken bijna de helft van alle energie die is gekoppeld aan vervoer over land en 75% van alle energie die is gekoppeld aan de luchtvaart. Deze uitstoot moet tegen 2030 maar liefst 10 keer lager zijn om het 1,5°C doel in zicht te houden.
En let op, in 2015 behoorde 57% van de Nederlanders tot deze 10% meest verdienende wereldbewoners. Dat maakt het adresseren van deze bovenmatige consumptie voor het kabinet niet te negeren. Ook het IPCC adviseert een serie aan consumptiemaatregelen om deze emissies in te dammen om het klimaatdoel in zicht te houden.
Bovenmatige consumptie in stand houden betekent dat het resterende wereldwijde koolstofbudget er doorheen wordt gejaagd met citytrips, overvloedige vleesconsumptie en privéjets. Terwijl grote delen van de wereldbevolking nog niet eens toegang tot elektriciteit hebben. Klimaatrechtvaardigheid betekent deze bovenmatige consumptie aan banden leggen.
De impact van het wegduiken buiten Nederland
Door consumptie ongebreideld te laten voortbestaan creëert Nederland een dijk van een voetafdruk, het tweede punt waar het kabinet met dit pakket van maatregelen even wegkijkt. Omdat een groot deel van de productie van goederen en diensten in het buitenland plaatsvindt is de huidige landvoetafdruk van Nederland zo’n driemaal het landoppervlak van Nederland. Bovendien ligt 40% van de Nederlandse broeikasgasvoetafdruk buiten Nederland. Deze voetafdruk lijkt alleen nog maar groter te worden met de huidige maatregelen. Hieronder een greep van de maatregelen en waarom deze klimaatonrechtvaardig zijn:
Biobrandstoffen de oplossing?
Er wordt niet gekozen voor verdere verhoging van de vliegbelasting of het stimuleren van gebruik van het OV in plaats van de auto. Het kabinet zet voornamelijk in op het gebruik van meer biobrandstoffen. Daarmee worden emissies afgewenteld én extra beslag gelegd op land buiten Nederland. Een recente studie toont aan dat de productie van biobrandstoffen die in Europa worden verbruikt 9,6 miljoen hectare land vereist, een gebied groter dan Ierland. Onderzoek toont aan dat een land met deze grootte naar schatting 65 miljoen ton CO2 uit de atmosfeer kan opnemen als dit land in zijn natuurlijke staat zou worden teruggebracht. Dit is bijna het dubbele van de CO2-besparingen van biobrandstoffen. Het verbouwen van biobrandstoffen heeft tevens als risico dat het ten koste van het verbouwen van voedsel gaat. Met deze 9,6 miljoen hectare landbouwgrond, zou je minste 120 miljoen mensen van voedsel kunnen voorzien.
Hoe zit het met elektrisch rijden?
De focus ligt niet op het verminderen van autogebruik, maar op het elektrificeren van het wagenpark. Dat klinkt goed maar hier zijn veel grondstoffen en kritieke metalen voor nodig. De hoeveelheid grondstoffen die Nederland nodig heeft voor de energietransitie kan voor sommige grondstoffen oplopen tot wel 15% of zelfs 25% van de huidige wereldproductie. Zo’n 30 procent van ’s werelds onontgonnen delfstoffen bevindt zich in Afrika, en de ratrace om deze metalen te winnen is reeds begonnen. Zo komt het naleven van sociale en duurzaamheidscriteria sterk onder druk te staan. Met uitbuiting, landconflicten en mensenrechtenschendingen als gevolg. En zou de beschikbaarheid van kritieke metalen en mineralen niet een wereldwijde energietransitie moeten stimuleren voor alle landen en niet alleen voor welvarende landen zoals Nederland?
Hoe belangrijk is een vleesbelasting?
Ook de door het IBO geadviseerde vleesbelasting, een prijsprikkel om minder vlees te gaan eten, laat het kabinet liggen. Nederland heeft zo’n 2,7 miljoen hectare land per jaar nodig voor de soja die wordt geïmporteerd om onze enorme veestapel te voeren, een oppervlakte van bijna twee derde van Nederland. Dit leidt al decennialang in landen als Brazilië en Argentinië tot grootschalige ontbossing, broeikasgasuitstoot en landrecht conflicten. Wereldwijd is 77% van de beschikbare landbouwgrond in gebruik voor de productie van dierlijke eiwitten, terwijl het maar verantwoordelijk is voor 18% van de totale mondiale calorieproductie en 37% van de totale wereldwijde inname van eiwitten. De wereldbevolking voeden met zoveel dierlijke eiwitten als nu gemiddeld wordt geconsumeerd is dus schier onmogelijk als je het wereldwijde klimaatdoel wilt halen.
Is er sprake van klimaatrechtvaardigheid?
Concluderend, de plannen houden vast aan het reduceren van 60% van onze uitstoot. Daarmee erkent het kabinet het belang van de aanpak van de klimaatcrisis en zet ze koers om de emissies verder te verlagen, en dat is belangrijk. Echter door onze eigen consumptie emissies en onze buitenlandse emissies buiten de plannen te laten, mist het kabinet zicht op onze rol en impact wereldwijd, en daarmee op internationale klimaatrechtvaardigheid. We leven op een te grote voet en wentelen emissies af op het buitenland met directe negatieve gevolgen voor mens en milieu. Verduurzamen is goed, maar we zullen ook onze bovenmatige consumptie wereldwijd moeten adresseren. Want wat we niet nodig hebben hoeft ook niet verduurzaamd.
Het goede nieuws is, het draagvlak is er! Uit onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau blijkt dat het overgrote deel van de Nederlanders, maar liefst 86%, erkent dat we anders moeten leven.
Dus kabinet, neem de verantwoordelijkheid en adresseer onze consumptie en stel ook doelen en maatregelen op het terugdringen van onze buitenlandse emissies. Alleen dan zal het pakket ook internationaal klimaatrechtvaardig zijn.
Auteur: Hilde Stroot, Beleidsverantwoordelijke Klimaat bij Oxfam Novib. Volg Hilde op Twitter of LinkedIn
