Blog: 'Na Fort Europa nu ook Fort Afrika?'

• 10 november 2015

Op 11 en 12 november 2015 praten Europese en Afrikaanse leiders in Malta over migratie. Volgens minister Koenders zal het onder andere gaan over “gelijkwaardige partnerschappen met Afrikaanse landen om migratie in goede banen te leiden". Feitelijk een manier om te zeggen dat Europa van Afrika verlangt dat het haar burgers op het eigen continent houdt, zodat Fort Europa beschermd wordt tegen ongewenste migratiestromen.

Volgens minister Koenders praten Europese en Afrikaanse leiders op 11 en 12 november 2015 in Malta over migratie. Het gaat daar over “gelijkwaardige partnerschappen met Afrikaanse landen om migratie in goede banen te leiden, terugkeer te verbeteren, opvangcapaciteit in de regio te versterken, grondoorzaken van migratie aan te pakken en mensensmokkel te bestrijden.” Mooie woorden, die er feitelijk op neerkomen dat Europa van Afrika verlangt dat het haar burgers op het eigen continent houdt, om Fort Europa te beschermen tegen ongewenste migratiestromen. En gezien de situatie in sommige Afrikaanse landen, en de reputatie van verschillende Afrikaanse leiders, belooft dat weinig goeds.

'New deal' voor Afrika

Met een nieuw EU Trustfund voor Afrika, door het kabinet ronkend de ‘New Deal voor Afrika’ genoemd, worden mooie zaken beloofd:

• Investeren in werkgelegenheid voor jongeren
• Bevorderen van stabiliteit
• Bevordering van economische groei waar alle mensen in een land van kunnen meeprofiteren
• Investeren in conflictpreventie en rechtsstaatontwikkeling
• Opbouwen en stabiliseren van landen en samenlevingen na conflict

Het lijkt wel of het kabinet Rutte onder invloed van de huidige migratieperikelen tot inkeer is gekomen en de jarenlang verguisde ontwikkelingssamenwerking weer in ere herstelt.

Meer voorwaarden, minder middelen

Maar wat is eigenlijk de ‘deal’ voor Afrika? Welbeschouwd krijgen de Afrikanen in Valletta een sigaar uit eigen doos, die ze vervolgens niet eens zelf mogen oproken. Het trustfund wordt gevuld met geld dat al bestemd was voor ontwikkelingssamenwerking; er komen geen extra middelen, maar wel extra voorwaarden voor de Afrikaanse landen. En de samenwerking tussen Europa en Afrika krijgt een ander doel: het beheersen en verminderen van migratiestromen. Afrika moet Europa te hulp schieten bij het oplossen van haar ‘migratiecrisis’. Dat is wrang.

Afrika, dat ondanks grote vooruitgang in verschillende landen, nog steeds worstelt met bloedige conflicten, voedselcrises, armoede en de desastreuze gevolgen van klimaatcrisis, moet het rijke en welvarende Europa gaan beschermen tegen de komst van mensen die de ellende in hun land willen ontvluchten. In ruil daarvoor krijgen de landen financiële steun, handelsvoordelen en tegemoetkomingen rondom visa. Dat de landen die de vluchtelingen moeten binnenhouden en grenzen moeten bewaken het soms niet zo nauw nemen met de bescherming van mensenrechten en niet bekend staan om hun good governance - denk aan Eritrea - is kennelijk ondergeschikt aan het Europees belang migratie tegen te houden. Om Fort Europa te behoeden voor vluchtelingen en migranten, moet Fort Afrika worden gebouwd.

Migratieprobleem in Europa?

Europa is in grote verwarring, door wat hier een vluchtelingencrisis heet, en buigt zich in alle bochten om het ‘probleem’ van migratie zo snel mogelijk op te lossen. Maar migratie is geen probleem. Dat zeiden de Europese leiders zelf nog op de vorige Top in 2014. Zij verklaarden dat migratie en mobiliteit voordelen heeft voor beide continenten. Een brede en inclusieve benadering van migratie en mobiliteit noemden zij zelfs een sterk instrument voor duurzame economische, sociale en ecologische ontwikkeling van de landen van herkomst, transit en bestemming en ook voor de migranten zelf. Men sprak zich uit voor de internationale bescherming van vluchtelingen en voor het bevorderen van legale migratie en mobiliteit in en tussen de continenten.

Tegengaan van migratie is gevaarlijk

De migratiecrisis is een Europese politieke crisis. De EU, en ook onze regering laat zich gijzelen door de angst voor een opkomst van rechts populistische partijen en door een xenofobe onderbuik. De insteek die de EU heeft gekozen voor de top in Valletta biedt geen oplossing voor deze crisis. Sterker, pogingen om migratie tegen te gaan zullen leiden tot meer gevaarlijke overtochten, meer doden, meer menselijk lijden in de regio. De condities die aan Afrikaanse landen worden gesteld brengen de gelijkwaardige samenwerking in gevaar en ondermijnen de bescherming van mensenrechten, democratie en rechtsstatelijkheid, de pijlers van ontwikkelingssamenwerking.

Ook Nederland is zijn kompas kwijt. In plaats van extra investeringen in ontwikkelingssamenwerking en het bestrijden van de grondoorzaken van armoede en ongelijkheid, kiest de regering ervoor een kwart van het budget voor ontwikkelingssamenwerking in Nederland te besteden voor de opvang van eerstejaars asielzoekers. Om een crisis het hoofd te bieden is geld nodig. Op die basis zijn enkele jaren geleden miljarden aan belastinggeld besteed om de bankencrisis te bezweren. De grote instroom van asielzoekers vraagt ook extra geld, maar niet geld uit het reeds zwaar uitgeholde ontwikkelingsbudget, dat dringend nodig is om oorzaken van migratie aan te pakkken.

Recht op veiligheid fundamenteel

Europa moet migratie tegemoet treden op een manier die past bij haar eigen waarden. Allereerst: ruimhartige opvang van mensen die vluchten voor geweld en onderdrukking. Dat is een fundamenteel recht, waar Europa zich na de Tweede Wereldoorlog vol overtuiging aan heeft gecommitteerd. Verder moet Europa een vruchtbare samenwerking aangaan met Afrikaanse landen bij het aanpakken van de grondoorzaken van ontheemding, het bieden van veiligheid aan vluchtelingen en het voorkomen van onveilige migratie. Dat lijkt moeilijker dan het is. Alles wat de regeringsleiders hoeven te doen in Valletta is de verklaring die zij op de vorige top opstelden erbij pakken en voldoende budget uittrekken om dat plan uit te voeren.

Farah Karimi, algemeen directeur Oxfam Novib