Nationale Iftar-speech Michiel Servaes: 'We kunnen barmhartige bondgenoten zijn'
Dit is de speech die onze directeur Michiel Servaes gaf tijdens de Nationale Iftar, 4 april 2024 - een initiatief van Contactorgaan Moslims en Overheid (CMO).
Veel dank voor de uitnodiging en voor de eer om hier vanavond te mogen spreken. Het is een bijzondere traditie dat de Ramadan en de Iftar niet alleen in eigen kring wordt gevierd, maar juist ook mensen van heel verschillende achtergronden samenbrengt. Ik denk dat ik niemand hoef uit te leggen dat dit juist nu ontzettend belangrijk is, en hopelijk biedt het een voorbeeld voor anderen.
Aardbeving: samen kwamen we in actie
Ik wil CMO ook bedanken voor de samenwerking vorig jaar na de vreselijke aardbeving in Turkije en Syrië. Direct na die ramp besloten wij in actie te komen als Samenwerkende Hulporganisaties – Giro555 – waarvan Oxfam Novib op dat moment actievoorzitter was. Zelf bezocht ik toen het rampgebied en zag de ongekende omvang ervan. En ik hoorde de wanhoop en het verdriet van hen die overleefden. Sommige beelden en verhalen zal ik nooit vergeten.
Wat we ook zagen was dat veel moskeeën in Nederland direct begonnen met het inzamelen van spullen en met vrachtwagens naar het zuiden reden. Dat was mooi om te zien, maar we maakten ons ook wel zorgen dat deze en onze acties vooral naast elkaar stonden, in plaats van dat we elkaar versterkten. We gingen om tafel en bespraken hoe we beter onze krachten konden bundelen.
We vroegen de omroepen om alle initiatieven en inzamelingen in het land aandacht te geven, zodat het echt een Nationale Actiedag werd. En van veel mensen hoorde ik dat zij het gezamenlijke gebed van Christelijke, Islamitische en Joodse voorgangers zelfs het hoogtepunt van de dag vonden. Nederland toonde eensgezinde empathie – met de slachtoffers daar en met gemeenschappen hier. Het is er nog, dat barmhartige Nederland, zo voelde ik het zelf aan het einde van die bijzondere dag.
Barmhartigheid en solidariteit
Barmhartigheid, het is ook het thema dat aan deze avond is meegegeven. Een mooi, beetje ouderwets woord, dat staat voor compassie, liefdadigheid, medemenselijkheid. Een betekenisvol begrip dus. En toch zal ik het in mijn dagelijks werk bij Oxfam Novib niet snel gebruiken. Wij spreken eerder over gelijkheid en rechtvaardigheid. Deels is dat cultuur – je kiest de woorden waar je je bij thuis voelt – maar wellicht zit er meer achter.
Want hoe goed het ook is dat wij ons het lot van de ander aantrekken, hoeveel schiet die ander er nou echt mee op als hij of zij slechts tijdelijk uit honger of armoede wordt verlicht? Als we ons niet ook inzetten om iets te doen aan de onderliggende patronen van ongelijkheid. Aan de systemen die de kloof tussen rijk en arm, tussen Noord en Zuid, tussen de machthebbers en de machtelozen, in stand houden.
Het scheelt al als we barmhartigheid definiëren als een wederkerig begrip: voor elkaar zorgen, er voor elkaar zijn als het de ene keer bij de één en de andere keer bij de ander tegenzit. Het maakt de relatie meer gelijk. En barmhartigheid staat dan voor onderlinge solidariteit.
De oorsprong van Oxfam Novib
Het is in deze vorm van barmhartigheid, of van solidariteit, dat de oorsprong van mijn organisatie ligt. Want ooit waren wij in Nederland het slachtoffer van een grote natuurramp. De Watersnoodramp van 1953. 2.000 mensen verdronken, ruim 100.000 waren alles kwijt. Gelukkig kwam er hulp. Niet alleen van onze buurlanden, maar uit de hele wereld. Suiker uit Suriname, Sinaasappelen uit Israël, rijst uit Iran en dekens uit Turkije.
Toen het water eenmaal was gezakt en de wederopbouw gestart, vroeg een groep mensen zich af: wat doen wij eigenlijk als er elders op de wereld nood is? Die mensen – een divers gezelschap van betrokken journalisten, een katholieke pater, een nobelprijswinnaar in de economie – richtten daarom de Nederlandse Organisatie Voor Internationale Bijstand op, de NOVIB. Sinds eind vorige eeuw werken we samen met onze Britse zusterorganisatie Oxfam, vandaar de dubbele naam. We zijn tegenwoordig actief in ruim 90 landen met vele honderden projecten.
Oxfam Novib komt in actie als er een ramp is, of als mensen door oorlog in de knel komen. Dan brengen we hulp of steunen we lokale organisaties. Maar we zijn er ook als we structurele armoede of onrecht zien. Dan proberen we activisten, vrouwengroepen of mensenrechtenorganisaties te helpen om de onderliggende systemen te doorbreken. Door te laten zien dat het ook anders kan, of door luid en duidelijk verandering te eisen. Barmhartigheid kan wat ons betreft niet zonder die strijd voor gelijkheid.
Een mooi voorbeeld is ons zadenprogramma. Ooit opgezet om kleine boeren in Afrika en Latijns-Amerika te steunen om zich aan te passen aan klimaatverandering. Op zogenaamde ‘farmer field schools’ leerden zij welke gewassen wél bestand zijn tegen verdroging of juist tegen hevige neerslag. Het werkte, maar de boeren klaagden dat zij zo wel afhankelijk werden van grote zadenbedrijven die patenten claimden en hoge prijzen vroegen. Samen startten we een zaak bij het internationale octrooi-bureau. De boeren wonnen – voortaan zijn hun zaden beschermd én betaalbaar, en hebben zij een duurzaam inkomen.
Ik deel bewust dit voorbeeld, omdat ik denk dat iedereen mee kan voelen – barmhartigheid kan tonen – voor de kleine boeren. En hen gerechtigheid gunt tegen de macht van grote bedrijven. Zo ook de Nederlandse regering, die het project steunt en een belangrijke partner is om internationale regels zo aan te passen dat kleine boeren voortaan een betere positie hebben. Zo ken ik onze overheid ook. Een bondgenoot als het gaat om het tonen van solidariteit met mensen in nood. Met mensen in Afrika, in Oekraïne, of in Turkije.
Gaza en de rol van het kabinet
Maar wat nou als diezelfde overheid ineens niet thuis geeft? Als het te gevoelig ligt, ook door onze eigen geschiedenis. Wanneer diplomatieke en economische belangen blijkbaar zwaarder wegen. Wanneer onze premier hogerop wil, of een aankomend rechts kabinet zijn schaduw vooruit werpt. Juist dan komt het er wat mij betreft op aan om op te blijven staan voor gelijkheid en rechtvaardigheid. Voor menselijkheid.
Ik heb het natuurlijk over de vreselijke oorlog in Gaza. Over de directe aanleiding – de aanslagen van 7 oktober, de terreur van Hamas – delen wij allen diepe afschuw en afkeuring, daar ben ik zeker van. Maar ten aanzien van zowel de onderliggende ongelijkheid, als over de wijze waarop de oorlog de voorbije 6 maanden is gevoerd, voel ik een diepe en pijnlijke afstand met onze regering.
Wij moesten naar de rechter stappen – de eerste keer in de geschiedenis van Oxfam Novib – om de export van wapens vanuit Nederland te stoppen. Terwijl onze regering weet dat het internationaal recht wordt geschonden; er waarschijnlijk sprake is van genocide. En zelfs na een duidelijke uitspraak van het Hof kondigde de Staat aan in cassatie te gaan.
Honger wordt ingezet als wapen tegen ruim 2 miljoen onschuldige burgers; dat is een ernstige oorlogsmisdaad volgens een VN-resolutie die nota bene door Nederland zelf werd opgesteld. Ziekenhuizen worden met de grond gelijk gemaakt. Artsen, journalisten, humanitaire hulpverleners, vrouwen en kinderen in ongekende aantallen gedood. Het is een massamoord op klaarlichte dag. Ik weet niet hoe jullie dat doen, maar ik kan de beelden bijna niet meer verdragen. Ze houden me wakker.
Terwijl wij hier vanavond bijeen zijn, en straks weer naar onze families terugkeren, zwerven er in Gaza volgens UNICEF op dit moment 17.000 kinderen zonder ouders of enig ander familielid rond in een oorlogsgebied.
Onze regering komt al zes maanden niet verder dan ‘recht op zelfverdediging’, ‘stevige gesprekken’ en een enkele, puur symbolische luchtdropping.
Het maakt me boos en verdrietig. En ik denk velen met mij.
We kunnen barmhartige bondgenoten zijn
Natuurlijk maak ik me ook zorgen over wat de oorlog daar in onze samenleving hier doet.
Ik denk dat wij allen hier, als vertegenwoordigers van organisaties en als leiders van diverse gemeenschappen, een grote verantwoordelijkheid hebben. Om heel alert te zijn en krachtig afstand te nemen van antisemitisme. Om open te blijven naar elkaar, te luisteren en verbinding te maken. Zoals we dat hier vanavond doen. Dat mag de overheid ook van ons als maatschappelijke of religieuze organisaties verwachten.
Maar ik vraag met name de politiek vandaag om je ook heel bewust te zijn wat het doet met mensen als je laat gebeuren wat er gebeurt in Gaza. Wanneer je demonstranten – het overgrote deel vreedzaam en respectvol – wegzet als extremisten of antisemieten. Als je wél een verklaring over één vorm van discriminatie opstelt, maar islamofobie, racisme en alle andere vormen van haat en uitsluiting weglaat of afwijst. Dat doet wat met mensen; daar kunnen we in Nederland nog jaren last hebben.
Het moet van twee kanten komen. It takes two to tango.
We kunnen barmhartige bondgenoten zijn, zoals we dat zo vaak waren.
Maar dan moet er wel echt en snel iets gebeuren. Samen. Van twee kanten. Ik hoop dat we daar vanavond mee beginnen.
Dankuwel.
