6 veel gestelde vragen over belastingontwijking

Belastingontwijking. Leuker kunnen we ’t niet maken, wel eerlijker. En beter inzichtelijk! Regelmatig krijgen we hele goede vragen over belastingontwijking. Want wat betekent de aanpak van belastingontwijking voor jouw portemonnee? En waarom bemoeit een goed doel als Oxfam Novib zich met internationale belastingregels? Wij zetten de meest gestelde vragen voor je op ’n rij. 

We legden de vragen over belastingontwijking voor aan onze college Esmé Berkhout. Esmé is belastingexpert bij Oxfam Novib en weet als geen ander hoe de vork in de steel zit.

1. Oké, eerst een hele belangrijke vraag: als we belastingonwijking aanpakken, moet ik dan meer belasting gaan betalen?

'Als multinationals minder (of helemaal geen) belasting betalen door belastingontwijking, lopen landen wereldwijd inkomsten mis. En dat heeft pijnlijke gevolgen: publieke voorzieningen zoals onze wegen, ziekenhuizen, scholen, de AOW van je buurvrouw en de studiefinanciering van je kind worden betaald uit belastinginkomsten. Omdat iemand de rekening moet betalen voor publieke voorzieningen zien we wereldwijd dat burgers meer moeten betalen. Jij moet bijvoorbeeld meer belasting betalen over je loon of over je boodschappen (denk maar aan de verhoging van de btw). Ook kleinere bedrijven betalen de rekening die multinationals laten liggen. Volgens onderzoek van de Europese Commissie betalen multinationals flink minder belasting dan hun nationale concurrenten. 

Als we belastingontwijking aanpakken en multinationals hun eerlijke deel betalen, voel jij dat uiteindelijk in je portemonnee. Want jij draait niet langer op voor de rekening die zij laten liggen.'

2. Waarom bemoeit een ontwikkelingsorganisatie als Oxfam Novib zich met het Nederlandse belastingsysteem? 

'Eerlijke belastingen zijn noodzakelijk om grote ongelijkheid tussen arm en rijk tegen te gaan. En om extreme armoede uit te bannen. Overheden van ontwikkelingslanden moeten genoeg budget hebben voor onderwijs, gezondheidszorg en andere publieke voorzieningen. Voor ontwikkelingslanden zijn winstbelastingen (de belasting over de winst die een bedrijf maakt) een belangrijke bron van inkomsten. 

Het belastingsysteem van Nederland maakt het voor multinationals mogelijk om winst uit ontwikkelingslanden weg te sluizen naar Nederland en andere belastingparadijzen. In Nederland wordt de winst niet of maar gedeeltelijk belast. Zo betalen bedrijven te weinig belasting over winst die ze in een ontwikkelingsland maken. Ontwikkelingslanden lopen zo belangrijke inkomsten mis. Geld dat hard nodig is voor onderwijs en gezondheidszorg. Vooral arme vrouwen en meisjes in ontwikkelingslanden betalen de prijs wanneer overheden onvoldoende (kunnen) investeren in publieke voorzieningen. Daarom maken wij ons zo druk om belastingontwijking en de manier waarop het Nederlandse belastingsysteem in elkaar zit.'

3. Kunnen jullie je niet beter bezighouden met corruptie in ontwikkelingslanden?

'Corruptie is vaak een grote uitdaging. We ondersteunen onze zuidelijke partners in hun strijd tegen corruptie. Zij eisen bijvoorbeeld meer transparantie van hun overheid, en verantwoording over budgetten waar de nationale of lokale overheid over beslist. Dankzij steun van een organisatie zoals Oxfam Novib kunnen deze zuidelijke partners zelf hun overheid ter verantwoording roepen. 

Maar dat is niet genoeg. Belastingontwijking, corruptie en fraude kunnen we niet alleen op nationaal niveau oplossen. Onze zuidelijke partners vragen ons om ook de Nederlandse overheid aan te spreken: zij moeten ervoor zorgen dat politici, rijke individuen en multinationals geen gelegenheid wordt geboden om via Nederland hun geld wit te wassen of belasting te ontwijken.'

4. Kan ik niet beter direct geld doneren aan een project in een ontwikkelingsland, in plaats van geld geven voor een campagne tegen belastingontwijking?

'Ook in ontwikkelingslanden worden publieke voorzieningen betaald van belastinginkomsten. Door belastingontwijking lopen ontwikkelingslanden zo’n 100 miljard dollar per jaar mis. Er is dus veel minder geld beschikbaar voor onderwijs en gezondheidszorg. Een gebrek aan belastinginkomsten en een oneerlijke verdeling van dit geld veroorzaakt schrijnende situaties. Kinderen kunnen niet naar school of krijgen belabberd onderwijs. De wegen blijven modderige zandpaden vol diepe kuilen. En vrouwen sterven onnodig in het kraambed, bij gebrek aan basale gezondheidszorg. 

Direct geld doneren aan een ziekenhuis of een school kan op korte termijn heel zinvol zijn. Maar uiteindelijk moeten ook op lange termijn deze publieke voorzieningen blijven bestaan. Onafhankelijk van donaties. Daarom pakken wij het systeem aan. Zodat er structureel iets verandert in landen waar nu nog grote armoede heerst.'

5. Maar… campagne voeren. Is dat nou zinvol?

'Jazeker. We hebben afgelopen jaren gezien dat de druk op de Nederlandse overheid helpt. Zo heeft Nederland, mede na publieke druk, al ingestemd met verschillende Nederlandse en internationale maatregelen tegen belastingontwijking. Daarnaast is Nederland door het Europees Parlement benoemd tot belastingparadijs. Het is de eerste keer dat het parlement een EU-land als belastingparadijs aanmerkt. We zijn er nog niet, maar we zien dat we mede dankzij jouw stem gehoord worden in de politiek, en stap voor stap verder komen.

De afgelopen jaren hebben we ook op andere thema’s succesvolle campagnes gevoerd, waarmee we grote veranderingen teweegbrengen in het leven van arme mensen. Grote multinationals zoals Nestlé, Mondelez, Mars, Coca-Cola en Kellogg zegden na campagnedruk toe hun beleid op onder meer vrouwenrechten, landroof en klimaatverandering te verbeteren. Tijdens onze campagne ‘Behind the Barcodes’ beloofde Albert Heijn onlangs nieuw beleid te ontwikkelen op mensenrechten en duurzaamheid.

Campagnevoeren heeft grote effecten: samen zorgen we ervoor dat mensen in ontwikkelingslanden niet langer de dupe worden van landjepik of onderdrukking. 

Esmé: 'Campagne voeren tegen onrechtvaardig beleid is een kwestie van een lange adem. En die hebben we, ook als het gaat om belastingregels. Wij blijven ons bemoeien met internationaal beleid en Nederlandse regelgeving, zodat we het samen eerlijker maken. Voor onszelf, maar vooral voor mensen in ontwikkelingslanden.'

6. Welke stappen heeft het kabinet al gezet tegen belastingontwijking?

Mede dankzij publieke druk, zijn in de afgelopen jaren stappen gezet richting een eerlijker belastingsysteem. 

● Belastingverdragen met ontwikkelingslanden zijn aangepast, om hen beter te beschermen tegen misbruik van belastingsystemen door multinationals
● De Nederlandse overheid nam het voortouw in een internationaal initiatief om de belastingdiensten van ontwikkelingslanden te ondersteunen.
● Het toezicht op trustkantoren (die diensten aanbieden aan brievenbusfirma’s) is aangescherpt. Nederland staat positief tegenover een publiek register met informatie over wie de uiteindelijke eigenaar van in Nederland gevestigde bedrijven is.
● Het kabinet heeft toegezegd geen belastingafspraken meer te maken met bedrijven die daarmee als doel hebben belasting te ontwijken.
● In 2021 voert Nederland een bronbelasting in op uitgaande rente- en royaltystromen tegen winstverschuiving naar (andere) belastingparadijzen.
● Op EU -niveau pleit de Nederlandse overheid voor meer transparantie door multinationals over waar ze belasting betalen.
● Op EU-niveau heeft Nederland zich ingezet voor het meewegen van een extreem laag belastingtarief als criterium voor het opstellen van een zwarte lijst van belastingparadijzen.
● Op EU-niveau heeft Nederland ermee ingestemd dat een specifieke belastingontwijkingsmogelijkheid, veelgebruikt door Amerikaanse multinationals, vanaf 2020 beëindigd moet worden.

Esmé: 'Dankzij druk van burgers, de media, en maatschappelijke organisaties zijn er concrete maatregelen genomen tegen belastingontwijking. Op nationaal en internationaal niveau heeft de overheid de afgelopen jaren stappen gezet, maar deze gaan nog niet ver genoeg. Daarom moeten we ons blijven uitspreken voor een eerlijker belastingsysteem.'