Albert Heijn springt over haar eigen schaduw heen en maakt werk van mensenrechten
Door Ioan Nemes, bedrijven- en mensenrechtenexpert bij Oxfam Novib - Na de lancering van Oxfam Novib’s Behind the Barcodes campagne in de zomer van 2018 en een reeks publieke acties, publicaties en gesprekken, is het eindelijk zo ver: in antwoord op de campagne publiceerde Albert Heijn onlangs als eerste supermarkt in de wereld een nieuw mensenrechten en due-diligencebeleid, waarin zij toezeggen flinke stappen te gaan zetten die in lijn zijn met Oxfam’s aanbevelingen voor supermarkten op arbeidersrechten. Hieronder nemen wij Albert Heijn’s nieuwe beleid onder de loep en laten we zien waarom dit een belangrijke stap in de juiste richting is. Ook bespreken we een aantal tekortkomingen en formuleren we aanbevelingen voor de toekomst.
In het nieuwe beleid erkent Albert Heijn dat ook zij een aandeel hebben in het probleem dat de meest kwetsbare mensen in hun toeleveringsketens – arbeiders, boeren en vrouwen – te vaak geen waardig bestaan kunnen opbouwen met het inkomen dat zij met de productie van ons eten verdienen. Ook erkent Albert Heijn dat zij ook een rol kan en moet spelen bij het oplossen van dit probleem. Zij zegt nu toe om een uitgebreid due-diligenceproces toe te passen, dat voldoet aan de meest recente VN- en OESO verdragen en richtlijnen. Albert Heijn gaat vanaf 2019 een circulair en iteratief proces opstellen, waarmee ze onderzoek kunnen doen naar de potentiële en daadwerkelijke gevolgen voor mens, dier en milieu van haar eigen handelen in toeleveringsketens, ze prioriteiten kunnen stellen, hierover kunnen rapporteren en ze de nadelige gevolgen kunnen aanpakken. Albert Heijn is daarmee een van de eerste supermarkten in de wereld die op een systematische wijze invulling belooft te geven aan de United Nations Guiding Principles on Business and Human Rights (UNGPs) en de OECD Guidelines om mogelijke benadeelden op een betekenisvolle manier te betrekken bij een due-diligencetraject én bij het oplossen van de problemen.
Een belangrijk onderdeel van geloofwaardige due-diligenceprocessen zijn klachtenmechanismes die genoegdoening kunnen bieden als er negatieve gevolgen zijn. Albert Heijn belooft zulke mechanismen uiterlijk in 2020 geïmplementeerd te hebben en in lijn te brengen met de UNGPs en de OESO richtlijnen.
Albert Heijn zegt nadrukkelijk “in gesprek [te gaan] met de verschillende spelers in onze ketens (zoals onze leveranciers, boeren, vakbonden, etc.) over hoe wij samen met hun verbeteringen in mensenrechten en milieu kunnen realiseren.” Hiermee lijkt Albert Heijn haar toon richting de andere spelers in hun toeleveringsketens te willen aanpassen van een focus gericht op het eisen van compliance naar samen oplossen. Deze benaderingswijze juichen wij toe. Het is positief dat Albert Heijn bereid lijkt te zijn om niet langer de verantwoordelijkheid voor mensenrechten te delegeren aan hun toeleveranciers, maar dat zij ook een actieve rol voor haarzelf ziet in de aanpak van de uitdagingen die de andere ketenpartners ervaren in het verbeteren van mensenrechten.
Albert Heijn belooft verder in dialoog te gaan met andere belanghebbenden zoals lokale overheden om de systemische oorzaken van mensenrechtenschendingen aan te pakken. Hiermee geeft Albert Heijn aan bereid te zijn om haar invloed te gebruiken om bij beleidsmakers het naleven van mensenrechten te bevorderen. Het bedrijf zegt ook toe vóór 2020 de UN Global Compact Women’s Empowerment Principles te ondertekenen, wat betekent dat Albert Heijn aangeeft deel te willen uitmaken van de internationale gemeenschap van bedrijven en anderen die vrouwenrechten prioriteit geven.
Albert Heijn’s nieuwe beleid bevat ook een andere primeur. Het is de eerste keer dat een Nederlandse supermarkt durft te erkennen dat zij niet alleen verantwoordelijkheid draagt voor de eigen huismerkproducten, maar ook voor de producten die op haar schappen liggen en door anderen op de markt zijn gezet. Voor de meeste van ons klinkt dit misschien heel logisch, maar wie ooit in gesprek is geweest met supermarktmanagers weet dat dit tot nu toe een taboe was. “Wij gaan niet over hoe Unilever pindakaas maakt, of over waar Coca-Cola haar suiker vandaan haalt” is een veel gehoorde opmerking. Maar zoals Oxfam Novib’s onderzoek van de afgelopen zomer liet zien, hebben supermarkten weldegelijk macht over of een product op hun schappen belandt en zo de consument bereikt. Dat Albert Heijn nu publiekelijk belooft in gesprek te gaan met andere merkeigenaren over mensenrechten en duurzaamheid, is een opvallende en belangrijke mentaliteitsverandering.
In het nieuwe beleid valt ook op dat Albert Heijn erkent dat teveel leunen op social audits en certificeringen onvoldoende is om mensenrechten te beschermen. In het duurzaamheidsdebat is dit al lang geen geheim meer. Maar wie de jaarlijkse rapportages van de meeste supermarkten leest, merkt al snel dat bijna alle duurzaamheidsindicatoren sterk leunen op audits, standaarden en certificering. Oxfam Novib’s Behind the Barcodes campagne roept supermarkten daarom ook op om certificeringen en social audits aan te vullen met eigen onderzoek. Albert Heijn geeft gehoor aan deze oproep door zich te committeren minimaal zes impact assessments per jaar te gaan doen in toeleveringsketens waar mensenrechten onder druk staan. Het is positief dat Albert Heijn hierbij aangeeft “lokale werknemers, vakbonden, boeren en vertegenwoordigers van gemeenschappen (inclusief vrouwen) en NGOs” te zullen betrekken. Het is verder goed te zien dat de supermarkt belooft deze impact assessments te baseren op wereldwijd-erkende methodologieën. De relevantie van deze impact assessments voor de due-diligenceaanpak hangt namelijk af van de kwaliteit van de uitvoering. Albert Heijn zou het recente voorbeeld van de SOK Corporation – de inkooporganisatie achter de grootste Finse retailer S-Group - kunnen volgen om ervoor te zorgen dat de impact assessments van hoge kwaliteit zijn en dat de resultaten volledig worden gepubliceerd. Oxfam Novib zal de voortgang en implementatie van deze onderzoeken dan ook nauwlettend blijven volgen en zal ook andere stakeholders aansporen om waakzaam te zijn over hoe deze onderzoeken in de praktijk worden uitgevoerd. Albert Heijn zegt verder toe om jaarlijks een publieke update over de voortgang van de impact assessments te geven, wat een grote verbetering is in vergelijking met het huidige gebrek aan transparantie rondom social audits.
Een andere significante verbetering op transparantie is Albert Heijn’s voorstel om een interactieve kaart te publiceren, waarop te zien is waar de ingrediënten verwerkt in de eigenhuismerkproducten vandaan komen. Het is belangrijk dat deze data openbaar zijn, zodat de verschillende belanghebbenden, inclusief de arbeiders en boeren werkzaam aan het begin van toeleveringsketens beter inzicht hebben in wie, waar, op welke wijze betrokken is bij de handel in de voedingsmiddelen die zij produceren. Ook hier geldt: informatie en kennis is macht en zo kan beter in kaart worden gebracht hoe macht en waarde in de keten is verdeeld en wie hierbij betrokken is. Een verdere goede stap om transparanter te zijn is de belofte om uiterlijk in 2020 een eerste Human Rights Due Diligence Report te publiceren. Dit rapport is dan een unicum in het Nederlandse retaillandschap, want nog geen enkele supermarkt heeft dit toegezegd.
Misschien op het eerste gezicht minder in het oog springend, maar zeker niet minder belangrijk zijn Albert Heijn’s toezeggingen over hoe het nieuwe beleid in de eigen organisatie wordt verankerd. Zo is het voor het eerst dat een Nederlandse supermarkt publiekelijk belooft vóór einde 2019 mensenrechten onderdeel te maken van de standaard training voor de eigen inkopers en verder zegt zij toe alle huidige inkopers uiterlijk in 2020 de nieuwe training te laten volgen. Inkopers zijn een van de belangrijkste schakels tussen een bedrijf en haar toeleveranciers. Hun kennis, aandacht voor en gedrag omtrent mensenrechten is bepalend over hoe Albert Heijn haar invloed aanwendt om kwetsbare arbeiders en boeren in hun toeleveringsketens te beschermen. Albert Heijn gaat nog een stap verder en belooft in 2019 het beloningsbeleid voor relevante medewerkers te linken aan verbeteringen op mensenrechten en duurzaamheid. Andere supermarkten zouden het voorbeeld van Albert Heijn moeten volgen en hun eigen beloningsbeleid zodanig aanpassen dat respect voor mensenrechten er onderdeel van wordt.
Minstens zo belangrijk als wat Albert Heijn toezegt, is ook wat het bedrijf dit keer níet zegt. Het valt op dat Albert Heijn er niet voor kiest om de verantwoordelijkheid bij de consumenten neer te leggen. Dit is een favoriete ontwijkingstactiek van menig bedrijf dat de hete aardappel van duurzaamheid en respect voor mensenrechten liever aan anderen doorspeelt, zoals dit recente opiniestuk laat zien.
Tekortkomingen en aanbevelingen
Er valt veel positiefs te zeggen over Albert Heijn’s nieuwe beleid, maar er blijft ook zeker ruimte voor verbeteringen. Zo zegt het beleid bijvoorbeeld niks over hoe Albert Heijn de huidige scheve verhouding in de verdeling van waarde tussen machtige partijen als supermarkten enerzijds en de meer kwetsbare zoals arbeiders en boeren wil aanpakken. De publicatie gaat dan ook helemaal niet in op Oxfam’s aanbevelingen voor supermarkten om meer te investeren in en ondersteuning te geven aan alternatieve businessmodellen, waarmee arbeiders en boeren beter in staat kunnen worden gesteld om een eerlijker deel te krijgen van de waarde die wordt gecreëerd. Wij hopen dat dit toch nog meegenomen gaat worden in de impact assessments en de due-diligenceaanpak. Zoals Oxfam Novib’s onderzoek laat zien, profiteren supermarkten onevenredig veel van de ongelijke machtsverhoudingen in ketens en is hun positie door de jaren heen alleen maar versterkt.
Dit brengt ons bij een volgend aandachtspunt: het nieuwe beleid beschrijft duidelijk hoe Albert Heijn onderzoek wil doen, maar is nog te weinig concreet over hoe dit in praktijk omgezet zal worden in verandering. De toezeggingen zijn veelbelovend, maar uiteindelijk staan of vallen zij met hoe zij worden geïmplementeerd. Zo beschrijft Albert Heijn’s beleid zeer uitgebreid haar interne mechanismen om risico’s te managen - en die van haar moederonderneming Ahold Delhaize - maar verhoudingsgewijs veel minder uitgebreid hoe het bedrijf de aanpak, monitoring, rapportage en herstel van de negatieve impacts op mensenrechten vorm gaat geven. Het is goed dat Albert Heijn’s due-diligenceproces verankerd is in duidelijke interne processen, maar het werk krijgt pas echt vorm in een betekenisvolle interactie met mogelijke benadeelden zoals arbeiders en boeren.
Ook hebben we hierboven stilgestaan bij de positieve toezeggingen op transparantie. Toch is inzicht geven op wie de directe toeleveranciers zijn pas de eerste stap. De volgende stap is om de hele toeleveringsketen inzichtelijk te maken, niet alleen de laatste schakels.
Het uiteindelijke doel van de Behind de Barcodes Campagne is dat ook de meest kwetsbaren aan het begin van de keten voldoende kunnen meeprofiteren. De te lage inkomens van arbeiders en boeren is het voornaamste obstakel voor hen om een menswaardig bestaan op te kunnen bouwen. Albert Heijn moet op dit punt meer daadkracht tonen. Zo zou Albert Heijn bijvoorbeeld leefbare lonen voor arbeiders en leefbare inkomens voor boeren een vast onderdeel kunnen maken van de prijs die zij aan toeleveranciers betalen. De recente berichten over Albert Heijn’s deelname aan prijzenoorlogen in Nederland en België blijven ons daarom zorgen baren. Zolang de kosten voor deze prijsverlagingen uit de eigen marges van supermarkten betaald worden, is er niks aan de hand. Maar ervaring leert dat prijzenoorlogen zich te vaak vertalen in extra druk op kwetsbare partijen in de ketens, zoals boeren en arbeiders.
Ook is het nieuwe beleid nog weinig concreet over hoe Albert Heijn met vakbonden of boerenorganisaties in productielanden gaat werken. Supermarkten als Albert Heijn hebben lang verzuimd om betekenisvolle dialogen op te zetten met deze belangrijke stakeholders. Het is belangrijk dat Albert Heijn erkent dat het opbouwen van vertrouwen in deze relaties daarom een uitdaging kan blijken te zijn, en om deze uitdaging aan te gaan, is een betekenisvolle betrokkenheid van de supermarkt vereist.
En verder staat of valt het nieuwe beleid met de hoeveelheid (extra) mankracht en budget die beschikbaar wordt gesteld voor het nieuwe due-diligenceproces. Wij zullen daarom actief blijven volgen of de beloftes die het beleid biedt, ook tot concrete verbeteringen leiden.
Tot slot, is het zeer teleurstellend om te zien dat het moederbedrijf van Albert Heijn, Ahold Delhaize voorlopig verzuimt het goede voorbeeld van haar dochteronderneming te volgen. Ahold Delhaize is veel groter dan Albert Heijn en is actief in meerdere landen. Het bedrijf haalt bijvoorbeeld meer dan 60 procent van haar omzet uit de Verenigde Staten. Als Ahold Delhaize hetzelfde beleid zou invoeren als Albert Heijn, dan zouden de positieve impacts op kwetsbare arbeiders en boeren vele malen groter zijn. Oxfam Novib zal de komende periode Ahold Delhaize nog intensiever aansporen om ook stappen te zetten. Als Albert Heijn het kan, dan moet Ahold Delhaize het toch ook kunnen.
Oxfam Novib zal de komende periode nauwlettend blijven volgen hoe Albert Heijn werk gaat maken van haar nieuw beleid. Maar wij zijn ons ervan bewust dat we dit niet alleen kunnen. Wij roepen andere geïnteresseerden en belanghebbenden op om met ons mee te monitoren en indien nodig Albert Heijn aan te sporen tot concrete actie. Wij zullen ook het moederbedrijf Ahold Delhaize blijven aanspreken om het goede voorbeeld van haar dochteronderneming te volgen. En verder zullen we ook de andere Nederlandse supermarkten Jumbo, Lidl, Aldi en Plus, blijven aansporen.
In conclusie, Albert Heijn’s nieuwe beleid ziet er goed uit op papier, ondanks een aantal beperkingen. Maar het echte werk voor Albert Heijn op mensenrechten begint nu pas. We verwelkomen Albert Heijn op deze gedeelde weg, die ongetwijfeld soms zwaar zal zijn, maar die zeker naar meer duurzaamheid en meer respect voor mensenrechten zal leiden.
Ioan Nemes is bedrijven- en mensenrechtenexpert bij Oxfam Novib. Hij onderhandelt met supermarktketens als Albert Heijn en Jumbo om uitbuiting in onze voedselketen tegen te gaan.
An English version of this blog is available here.
