De wereld nog niet op weg naar het uitbannen van honger
Door Nout van der Vaart | Policy Lead Food and Land
Ingeslagen richting van VN Food Systems Summit biedt niet de handvatten voor noodzakelijke hervormingen van ons voedselsysteem
In September organiseert de VN op initiatief van Secretaris Generaal António Guterres een eerste top over voedselsystemen, de UN Food Systems Summit. Het is goed nieuws dat dit thema dit jaar hoog op de internationale politieke agenda staat. De noodzaak voor een fundamentele hervorming van ons voedselsysteem was al voor de corona pandemie evident. Wereldwijd wisten in 2019 elke dag 690 miljoen mensen niet waar ze hun volgende maaltijd vandaan moesten halen[1]. De verwachting is dat daar in 2020 door de pandemie nog eens zo’n 100 miljoen mensen extra bij zijn gekomen. Daarnaast lijden 650 miljoen mensen aan obesitas, kunnen zo’n 3 miljard mensen zich geen gezond en gevarieerd dieet veroorloven, wordt een derde deel van al het geproduceerde voedsel weggegooid, is het voedselsysteem verantwoordelijk voor zo’n 30% van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen[2], en is uitbreiding van landbouwgrond de grootste veroorzaker van het verdwijnen van bos en plant- en diersoorten. Het huidige systeem, kortom, is duurzaam noch eerlijk, en biedt in de context van externe schokken zoals klimaatverandering en een pandemie zoals corona veerkracht noch perspectief. Mensen in ontwikkelingslanden, en met name achtergestelde groepen zoals kleinschalige boeren en vrouwen ondervinden de negatieve gevolgen van een niet-functionerend voedselsysteem elke dag aan den lijve. Hoog tijd dus dat daar verandering in komt.
Helaas biedt de huidige opzet en richting van de Food Systems Summit te weinig vooruitzicht om echt de bouwstenen voor een duurzaam en inclusief voedselsysteem te leveren. Een van de belangrijkste bezwaren is dat maatschappelijke organisaties, en met name lokale organisaties die de stemmen van kleinschalige boeren en boerinnen in ontwikkelingslanden vertolken, tot nu toe niet of nauwelijks in het voorbereidingsproces betrokken zijn. Met de organisatie van de huidige Food Systems Summit wordt bovendien de Committee for World Food Security, het bestaande VN platform voor multilaterale besluitvorming rondom voedselvraagstukken, buiten spel gezet. Dit platform wordt alom geprezen om zijn inclusieve karakter: maatschappelijk organisaties en bedrijven hebben een formele stem in de besluitvorming die hier plaatsvindt. Net als andere maatschappelijke organisaties pleit Oxfam Novib daarom voor een verandering van koers van de Food Systems Summit. Om tot een geslaagde en inclusieve top te komen moeten de volgende drie zorgen geadresseerd worden:
Reëel risico van belangenverstrengeling
Een eerste zorg is de verwevenheid van het internationale bedrijfsleven met de organisatie van de top. Voorvrouw en ‘kwartiermaker’ van de top Agnes Kalibata, heeft een dubbele functie als directeur van een platform dat de Groene Revolutie in Afrika wilt ontketenen met behulp van door Westerse bedrijven ontwikkelde hybride zaden en kunstmest. Het dominante verhaal over ‘marktgestuurde oplossingen” en technologische innovatie, gepusht door de agro-industriële sector die deels mede verantwoordelijk is voor het huidige falende voedselsysteem, overheerst en is onder andere terug te zien in de opzet van de verschillende werkgroepen die de top voorbereiden. Het ontbreken van een duidelijk mechanisme om belangenverstrengeling van bedrijven tegen te gaan is een serieus probleem en reden tot zorg over het beoogde inclusieve karakter van de Summit.
Erosie van het multilateralisme – en het democratisch tekort van ‘multistakeholderisme’
Een daaruit voortkomende en gerelateerde tweede zorg betreft het afzwakken van democratisch legitieme en controleerbare multilaterale besluitvormingsfora en processen, en het promoten van ‘multistakeholderisme’. Multistakeholder platforms, ronde tafels of andere vormen van ‘polderen’ hebben de afgelopen jaren internationaal aan populariteit gewonnen als model voor besluitvorming rondom zaken die een breed publiek aangaan. Ondanks dat het raadzaam is stakeholders te betrekken in besluitvorming, ontbreekt het multistakeholder platforms, enkele positieve uitzonderingen daargelaten, vaak aan adequate transparantie en rekenschapsstructuren en mechanismen om machtsongelijkheid te adresseren en te neutraliseren. In de huidige opzet van de Food Systems Summit ontbreekt het vooralsnog aan deze structuren, wat het moeilijker maakt voor het maatschappelijk middenveld om hun overheden verantwoordelijk te houden voor besluiten die op de top genomen zullen worden. Het feit dat de Summit nu geframed wordt als dé VN Food Systems Summit is hierdoor ongelukkig gekozen.
Onvoldoende aandacht voor mensenrechten
Een laatste zorg betreft het feit dat de huidige opzet en richting van de Summit niet is ingebed in bestaande VN mensenrechtenverdragen of -kaders. Zo ontbreekt niet alleen enige referentie naar het recht op voedsel, maar is het ook niet duidelijk of en hoe de aanbevelingen van de verschillende voorbereidende werkgroepen, en de beoogde uitkomsten van de Summit, verankerd zijn in een mensenrechtenbenadering. Daarmee doet de Food Systems Summit afbreuk aan internationale afspraken.
Belangrijke rol voor Nederland
Om tot een effectieve, inclusieve en impactvolle Summit te komen, is een radicale koerswijziging nodig. Nederland heeft als tweede exporteur van voedsel ter wereld behoorlijk wat kennis en kunde in huis om een flink steentje bij te dragen aan een beter, eerlijker en duurzamer voedselsysteem. Zodoende zou de Nederlandse overheid bovenstaande zorgen kenbaar kunnen maken bij de organisatie van de Food Systems Summit, en kan het andere VN-lidstaten oproepen deze boodschap te ondersteunen. In het bijzonder kan ze pleiten voor het instellen van een protocol dat belangenverstrengeling binnen de organisatie van de Summit voorkomt; voor het verbeteren van transparantie en rekenschapsstructuren; en voor het duidelijker inbedden van afspraken en beoogde uitkomsten in een mensenrechtenkader. Aanvullend kan ze pleiten voor het in ere herstellen van de Committee for World Food Security als legitieme plek voor democratische besluitvorming rondom voedsel.
Om armoede en ongelijkheid aan te pakken moeten we de grondoorzaken hiervan wegnemen. Een belangrijk onderdeel van een inclusief en duurzaam voedselsysteem is de ontwikkeling van regionale voedselmarkten in lage- en middeninkomenslanden en het ondersteunen van de mensen die het voedsel produceren en zichzelf en hun gemeenschappen voeden: kleinschalige boeren en boerinnen. Het is essentieel dat hun stem ook gehoord wordt in mondiale voedselbesluitvorming. Daarom roept Oxfam overheden en VN instanties op zich in te zetten voor een werkelijk inclusieve en duurzame VN voedseltop.
Voetnoten
[1] FAO, 2020: State of Food Security and Nutrition in the World 2020 (SOFI) http://www.fao.org/publications/sofi/2020/en/
[2] IPCC, 2019, Special Report on climate change and land, chapter 5, page 439 https://www.ipcc.ch/srccl/chapter/chapter-5/
