Nederland verliest terrein in de strijd tegen ongelijkheid
Nederland heeft jaren met trots uitgedragen dat het voorop loopt in de strijd tegen armoede en ongelijkheid, maar Nederland dreigt deze positie als koploper steeds meer te verliezen. Ondanks de relatief positieve score in de 2e editie van de Commitment to Reduce Inequality Index, de CRI Index (Bereidheid tot Vermindering van de Ongelijkheid), ontwikkeld door Oxfam en Development Finance International), moet Nederland echt stappen maken om te zorgen dat het niet verder achterop komt op het gebied van genderongelijkheid en schadelijk fiscaal beleid in vergelijking met andere landen.
Op de algemene ranglijst van de CRI Index, staat Nederland op de 17e plaats. “Vergeleken met landen in Europa en Centraal Azie presteert Nederland zeer middelmatig en komt het, met een 15e plaats, niet in de buurt bij de Scandinavische landen. Denemarken, Noorwegen en Zweden staan respectievelijk op plek 1,3, 5 en 7.” De positie van Nederland in de huidige versie van de CRI Index wijkt af van de (12e) plaats in de editie van vorig jaar. De voornaamste reden hiervan is de ontwikkeling van de CRI methodologie, in de huidige versie is ook schadelijk fiscaal beleid van nationale overheden meegewogen.
De CRI Index oordeelt relatief positief over de Nederlandse uitgaven aan gezondheidszorg en sociale bescherming en over arbeidsrechten, vergeleken met andere landen. Mede als gevolg daarvan heeft Nederland een relatief laag niveau van inkomensongelijkheid.
Ondanks de relatief hoge score in de ranglijst, laat de CRI Index duidelijk zien dat er maatregelen nodig zijn om schadelijk beleid terug te draaien. Zowel wat betreft belastingbeleid, maar ook op andere terreinen is aanscherping van beleid en wetgeving belangrijk om een positief effect daarvan op de economische en sociale omstandigheden van burgers binnen en buiten de eigen landsgrenzen te verzekeren. In dit blog lichten we dit verder toe voor de thema’s schadelijk fiscaal beleid; gendergelijkheid; en economische gelijkheid.
SCHADELIJK FISCAAL BELEID
Van de 35 landen die lid zijn van de OESO, staat Nederland op de 20e plaats in de categorie progressiveness structure and incidence of tax (progressieve structuur en verdeling van belastingdruk) van de CRI Index – deze lage ranking is een duidelijke indicatie van een belastingsysteem dat niet geschikt is voor het aanpakken van structurele ongelijkheid, zowel nationaal als internationaal.
Nederland heeft de reputatie een doorsluisland te zijn, dat grote multinationals faciliteert om hun winsten van onder meer ontwikkelingslanden over te hevelen naar plaatsen waar de vennootschapsbelasting extreem laag is. Dit gunstige klimaat voor belastingontwijking draagt bij aan het vergroten van extreme ongelijkheid in rijke en arme landen wereldwijd, waarbij o.a. ontwikkelingslanden belastinginkomsten mislopen die ze hard nodig hebben om in de publieke sector te investeren. Nederland zou concrete maatregelen moeten nemen zodat het geen belastingparadijs meer is voor bedrijven, inclusief invoeren van strengere regelgeving voor het verschuiven van winsten naar (andere) belastingparadijzen; stoppen met het maken van schadelijke belastingafspraken met bedrijven waarbij bedrijfswinsten (grotendeels) onbelast blijven; terugdraaien van een ineffectieve maatregel die grotere bedrijven bevoordeelt met lagere belastingtarieven op winsten uit innovatieve activiteiten (Innovatiebox); en maatregelen steunen op Europees en mondiaal niveau om schadelijke belastingconcurrentie tussen landen te stoppen.
Een recente positieve ontwikkeling op dit gebied is een breed debat tussen politici en de samenleving over de rol van Nederland als belastingparadijs voor bedrijven. Het draagvlak voor maatregelen tegen belastingontwijking lijkt steeds groter.
Helaas was dit weinig zichtbaar in de plannen recent gepresenteerd op Prinsjesdag. Het aangekondigde beleid bevat niet alleen zeer zwakke maatregelen tegen belastingontwijking, maar vergroot naar alle waarschijnlijkheid de ongelijkheid door: (i) een verhoging van het lage Btw-tarief – o.a. voor voeding, drank, geneesmiddelen en boeken – van 6% naar 9%, vanaf januari 2019; (ii) de afschaffing van de dividendbelasting vanaf januari 2020; en (iii) de gefaseerde verlaging van de vennootschapsbelasting van 25% nu, naar 22,25% vanaf januari 2021. [i]
Op lange termijn zal een verlaging van de vennootschapsbelasting waarschijnlijk resulteren in het bezuinigen op belangrijke uitgaven die nodig zijn om ongelijkheid en armoede te verminderen, of in een verdere verschuiving van belastingdruk naar minder rijke sectoren van de samenleving door andere belastingtarieven, zoals de btw, te verhogen.
GENDERONGELIJKHEID
In de afgelopen Jaren is Nederland naar de 32e plaats gezakt in de editie van 2017 van het World Economic Forum’s Global Gender Gap Report. In de vorige editie van dit rapport stond Nederland op de 16e plaats en op de 12e plaats toen het rapport in 2006 voor het eerst gelanceerd werd. [ii] Het onderzoek geeft belangrijke structurele verschillen weer in de economische participatie en kansen in de Nederlandse samenleving, waarbij vrouwen significant minder verdienen dan mannen en ook ondervertegenwoordigd zijn bij wetgevers, hogere functionarissen en managers. [iii]
Het conflict tussen werk en onbetaalde zorg is een belangrijk thema dat resulteert in een barrière naar een actieve participatie in de arbeidsmarkt en naar een volledige ontwikkeling van een professioneel potentieel voor vrouwen en meisjes wereldwijd. Als reactie op de begroting van Prinsjesdag 2018, is de regering erop aangesproken dat ze onvoldoende investeert in gendergevoelig overheidsbeleid waardoor het mogelijk wordt om werk en zorg te combineren, door voldoende voorzieningen voor flexibele werktijden en de duur van het verlof bij de geboorte van een kind en voor mantelzorg. [iv] Het specifieke thema van de verschillende periodes voor vaderschapsverlof en zwangerschapsverlof na de geboorte van een kind, versterkt de sociale normen over de rol van ouders en stuurt vrouwen en meisjes in de richting van onbetaalde zorg voor een langere periode. [v]
Genderongelijkheid komt ook tot uitdrukking in de arbeidsmarkt door de loonkloof, die wordt weergegeven door het verschil in beloning van vrouwelijke en mannelijke werknemers met dezelfde functies. Volgens de Gender Equality Index van 2017, ontwikkeld door het European Institute for Gender Equality, heeft de loonkloof in Nederland tot gevolg dat vrouwen 16% minder verdienen dan mannen, wat gelijk is aan het totale gemiddelde in de landen van de Europese Unie.[vi] Er zijn verdere beleidsmaatregelen van de overheid nodig om te zorgen dat vrouwen evenveel verdienen als mannen die hetzelfde werk doen.
ECONOMISCHE ONGELIJKHEID
Een document uit 2018 van de OESO toont aan dat de 10% rijkste Nederlandse gezinnen 68,3% van het nationale netto vermogen bezit, waarvan 1% een onthutsend hoog percentage van 27,8% bezit. [vii] Dit niveau van ongelijkheid is niet alleen de 2e hoogste van alle OESO-landen (waarbij Nederland achter landen komt als Chili, Estland, Griekenland, Hongarije, Letland, Slowakije en Slovenië) , maar lijkt ook eerder toe- dan af te nemen. Volgens een onderzoek van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid was de concentratie van vermogen van de rijkste top 10% in 2014 61%.[viii] In 2017, werd er U$53 miljard nieuw vermogen in Nederland gecreëerd. Van dat totale bedrag bezat de rijkste 1% hiervan 45% (meer dan U$ 23 miljard).[ix] Het is duidelijk dat er maatregelen nodig zijn om de toenemende vermogensongelijkheid in Nederland aan te pakken.
De armste 60% van de Nederlandse gezinnen bezit een negatieve 4% van het nationaal netto vermogen, waarbij het opvalt dat er een groot aantal gezinnen is met hoge schulden. Veel gezinnen zijn daarmee blootgesteld aan grote risico’s die samenhangen met veranderingen van de waarde van onroerend goed, rentetarieven of van persoonlijke omstandigheden. Na de financiële crisis van 2008[x] bleef een substantieel aantal huiseigenaren achter met hypotheken die hoger zijn dan de waarde van hun huis.[xi]
Volgens een onderzoek in opdracht van Oxfam in 2017, is 58% van de ondervraagde personen in Nederland het eens of zeer eens dat de kloof tussen rijk en arm in Nederland te groot is.[xii]
Zie ook: http://inequalityindex.org/
About the Author - Henrique Alencar is policy advisor Fair Tax for Oxfam Novib
Notes:
[i] Mondaq (21 September 2018), “Netherlands: Tax Plan 2019”. http://www.mondaq.com/x/738510/withholding+tax/The+Netherlands+Tax+Plan+2019
[ii] NL Times (2 November 2017), “Netherlands Plummets on Global Gender Equality Ranking”. https://nltimes.nl/2017/11/02/netherlands-plummets-global-gender-equality-ranking
[iii] World Economic Forum, IBID
[iv] Atria (2 October 2018), “Analyse Rijksbegroting 2019”.
https://atria.nl/nieuws-publicaties/overig/atria-berichten/analyse-rijksbegroting-2019/
[v] Atria, “Combinatie zorg en werk”
https://atria.nl/nieuws-publicaties/werk-en-zorg/combinatie-zorg-werk/
[vi] European Institute for Gender Equality (2017), “Gender Equality Index 2017: The Netherlands”
https://eige.europa.eu/rdc/eige-publications/gender-equality-index-2017-netherlands
[vii] Balestra, C. and R. Tonkin (2018), “Inequalities in household wealth across OECD countries: Evidence from the OECD Wealth Distribution Database”, OECD Statistics Working Papers, 2018/01, OECD Publishing, Paris. http://dx.doi.org/10.1787/7e1bf673-en
[viii] The Economist (28 June 2014), “Inequality in the Netherlands, A Capital Issue. How large differences in wealth have begun a new tax debate”. https://www.economist.com/europe/2014/06/28/a-capital-issue
[ix] Dutch News (22 January 2018), “Inequality on the rise in NL as richest 1% claim 45% of new wealth”. https://www.dutchnews.nl/news/2018/01/inequality-on-the-rise-in-nl-as-richest-1-claim-45-of-new-wealth/
[x] In 2014, nominal house prices in the Netherlands suffered a reduction of 17% when compared to prices in 2007, before the financial crisis
[xi] Balestra, C. and R. Tonkin (2018), IBID
[xii] Oxfam International (22 January 2018), “Richest 1 percent bagged 82 percent of wealth created last year – poorest half of humanity got nothing”. https://www.oxfam.org/en/pressroom/pressreleases/2018-01-22/richest-1-percent-bagged-82-percent-wealth-created-last-year
