Respecteren banken landrechten?
Het is van cruciaal belang dat investeringsbesluiten de landrechten van inheemse volkeren en lokale gemeenschappen respecteren. Het vandaag gepubliceerde Oxfam rapport - Consent is everybody's business - beschrijft hoe banken dit kunnen doen.
Blog door Imke Greven
Een op de drie mensen is afhankelijk van het land. Deze mensen – boeren, jagers, veehouders – bewonen, gebruiken en beschermen meer dan de helft van het totale landoppervlak op aarde. Slechts een klein deel van dit land is wettelijk eigendom van deze gemeenschappen.
De vraag naar (natuurlijke) grondstoffen zoals hout, palmolie en koper blijft groeien. Daarom wordt er ruimte gemaakt en is er land nodig. Bijvoorbeeld voor het bouwen van een dam in Myanmar of Nepal, het aanleggen van palmolie-plantages in Indonesië of Liberia en mijnbouw in Peru of Congo. Op 93 procent van dat land woonden lokale of inheemse gemeenschappen.
Free, prior and informed consent is belangrijk voor lokale gemeenschappen die afhankelijk zijn van het land voor hun bestaan. Philomena Addo, weduwe en moeder van 3 kinderen is in 2011 haar land kwijtgeraakt aan een goudmijn van Anglo Gold Ashanti. Net als de meeste boeren uit haar gemeenschap Akatakyieso. Ze hebben weinig tot geen compensatie gekregen. Daarbij vervuilt mijnbouw het water in de omgeving, en kan de gemeenschap geen gebruik meer maken van grondstoffen uit het bos.
De traditionele landrechten van veel families zijn niet goed beschermd. Landroof, mensenrechtenschendingen, armoede en gewelddadige conflicten zijn het gevolg. Het zijn overheden, bedrijven en financiële instellingen die investeren in land, vaak op zoek naar economische groei en winst. Wanneer lokale mensen opkomen voor hun landrechten lopen ze het risico om bedreigd te worden. Deze bedreigingen nemen verschillende vormen aan zoals intimidatie, criminalisering, geweld, en in het ergste geval moord. De cijfers van Global Witness liegen er niet om: in 2018 zijn er 164 land- en milieuactivisten vermoord voor het opkomen van hun rechten.
De rol van banken
Banken hebben als financiers van land-gerelateerde projecten en investeringen een belangrijke rol. Internationale afspraken en verdragen, zoals de VN verklaring van de rechten van inheemse volkeren (UNDRIP) schrijven voor het principe van ‘Free, Prior, Informed Consent’ (FPIC) te respecteren als er onderhandeld wordt over landrechten van inheemse volkeren. De palmolie Ronde Tafel en FAO richtlijnen - Free Prior and Informed Consent bepleiten net als wij om het FPIC proces ook te verlenen aan andere lokale gemeenschappen.
Vooraf, geïnformeerde, en in vrijheid gegeven toestemming (FPIC), betekent dat inheemse volkeren en lokale gemeenschappen inspraak hebben in wat er met hun land gebeurt. Het betekent ook dat ze 'nee' kunnen zeggen tegen projecten die niet in hun belang zijn. In een context waarin de rechten en leefomgeving van inheemse en lokale gemeenschappen ernstig onder druk staan, is het van groot belang dit principe te handhaven bij de financiering van bedrijven en projecten in onder andere de landbouw- en mijnbouwsector.
Nederlandse banken
Er zijn banken in Nederland die laten zien dat het wel degelijk mogelijk is om dit te doen.
- ABN AMRO heeft in haar beleid duidelijke taal opgenomen met betrekking tot FPIC. In hun uitzonderingslijst hebben zij opgenomen dat zij geen activiteiten financieren die resulteren in het schenden van Free, Prior and Informed Consent voor inheemse volkeren en lokale gemeenschappen.
- In het beleid van NIBC staat dat FPIC wordt verwacht voor lokale landgebruikers, lokale gemeenschappen en in andere situaties waar mensenrechtenschendingen kunnen worden veroorzaakt door een bedrijf en/of project.
- Triodos zegt niet te investeren in bedrijven die geen FPIC proces hebben met lokale land gebruikers.
Andere banken in Nederland, waaronder ING en onze ontwikkelingsbank FMO beperken hun beleid tot het erkennen van het recht op FPIC voor alleen inheemse volkeren. Ze onderschrijven het principe van FPIC echter niet als “best practice” voor andere lokale gemeenschappen. Wij pleiten voor aanscherping van hun beleid waarbij ze in hun projecten en investeringen ook het proces van FPIC garanderen aan lokale betrokkenen. Dit verkleint de kans op mensenrechtenschendingen en geeft lokale gemeenschappen een eerlijke onderhandelingspositie in zaken die fundamentele invloed hebben op hun leven, hun cultuur en hun economische positie.
Mensenrechtenrapportages
Er ontstaat bij banken in Nederland meer openheid. Het is inmiddels meer dan voorheen gebruikelijk om te rapporteren over mensenrechtenissues die ontstaan op de plekken waar de banken investeren. Dit is een belangrijke stap om helder in kaart te krijgen waar misstanden ontstaan en deze aan te pakken. Of, beter nog, te voorkomen.
Verschillende banken hebben afgelopen jaren hun eerste mensenrechtenrapportages naar buiten gebracht. De zogeheten ESG (environmental, social and governance) rapportages laten zien dat er veel conflicten en mensenrechtenschendingen ontstaan die betrekking hebben op land met grote impact op de levens van betrokkenen:
- het schenden van rechten van inheemse volkeren;
- land-gerelateerde impacts op lokale gemeenschappen;
- gedwongen verhuizing;
- corruptie en/of geweld;
- vervuiling van bodem en/of drinkwater;
- enzovoorts...
Van beleid naar praktijk
In het rapport Consent is Everybody's Business: Why banks need to act on free, prior and informed consent beschrijven we hoe banken ervoor kunnen zorgen dat FPIC vanuit beleid vertaald kan worden naar effectieve implementatie in de praktijk. Zo kunnen ze daad bij woord voegen en land-gerelateerde mensenrechtenschendingen minimaliseren.
