Wat Nederland kan doen tegen groeiende ongelijkheid in Uganda
Economische ongelijkheid in Uganda is de afgelopen twintig jaar alleen maar toegenomen, inclusief economische instabiliteit en haperende groei. De armste 10% van de bevolking bezit slechts 2.5% van het totale vermogen van het land, en de armste 20% van de bevolking is slechts goed voor 5.8% van het nationale inkomen. Daar tegenover staat een kleine elite in Uganda wiens economische macht alleen maar groeit. De drijvende kracht achter deze groeiende ongelijkheid? Een oneerlijk belastingsysteem.
Blog geschreven door Roselie Schonewille, Inequality Campaigner bij Oxfam Novib.
In Uganda draagt het armste deel van de bevolking 64% van de belastingdruk. De mensen met de minste draagkracht zorgen dus voor het leeuwendeel van het budget dat in heel Uganda moet zorgen voor infrastructuur, elektriciteit, onderwijs, gezondheidszorg en andere overheidsdiensten. Dit betekent dat er onvoldoende belastinginkomsten zijn om alles te financieren.
Het land heeft een van de hoogste scores wereldwijd als het gaat om moedersterfte bij de geboorte. De oorzaak: bloedtekort bij de bloedbanken. Er is belastinggeld nodig om deze tekorten op te vangen. Tegelijkertijd weten grote multinationals en de Ugandese elite steeds minder belasting te betalen. Volgens Oxfam’s Fair Tax Monitor rapport is dit een van de grootste redenen waarom de Ugandese overheid zulke lage belastinginkomsten heeft, te laag voor fatsoenlijke investeringen in de gezondheidszorg.
Gelukkig is de Ugandese overheid bezig om hier wat aan te veranderen. Belastinglekken zijn een groot probleem in het land, zoals onlangs bleek uit de #MauritiusLeaks, en zijn er fundamentele veranderingen nodig op fiscaal gebied om extreme ongelijkheid uit te wassen. De Ugandese overheid kijkt daarom niet alleen naar binnenlandse belastingwetgeving, maar ook naar bilaterale belastingverdragen die zij hebben afgesloten met andere landen.
Wat zijn bilaterale belastingverdragen en wie sluiten ze af?
Bilaterale belastingverdragen zijn verdragen die worden afgesloten tussen twee landen, waarbij wordt afgesproken wie het recht heeft om de internationale transacties tussen de twee landen te belasten. Er worden dus geen nieuwe belastingen in vastgelegd, er wordt slechts bepaald welk van de twee landen de belastingen kan innen op grensoverschrijdend inkomen.
Bilaterale belastingverdragen worden afgesloten door de belastingexperts van de overheid. De technische expertise en onderhandelingsvaardigheden van rijkere landen zijn vaak vele malen groter dan die van ontwikkelingslanden, waardoor het maar al te vaak voorkomt dat een bilateraal belastingverdrag nadelig uitpakt voor het ontwikkelingsland en het land berooft van belastinginkomsten die juist daar zo hard nodig zijn.
In sommige gevallen zijn deze verdragen jaren geleden afgesloten en stroken de afspraken niet meer met de economische en sociale prioriteiten van vandaag. Toch hebben zij een direct effect op de activiteiten van multinationals, en bepalen deze verdragen hoeveel belasting inkomsten Uganda kan innen van deze bedrijven.
Een van de aanbevelingen uit het Fair Tax Monitor (FTM) rapport is dan ook voor de Ugandese overheid om deze belastingverdragen te herzien, met als doel om gevonden belastinglekken te dichten. Het Ministerie van Financiën in Uganda merkte op dat het totaal pakket van deze bilaterale verdragen een negatieve impact heeft op de belastinginkomsten van het land, en naar aanleiding van de data en aanbevelingen in het FTM rapport hebben zij zich gecommitteerd aan het hervormen van deze verdragen.
Wat heeft Nederland hier mee te maken?
Uganda heeft 15 jaar geleden een bilateraal belastingverdrag afgesloten met Nederland. Ondanks dat beide partijen bereid waren om nu opnieuw aan de onderhandelingstafel te gaan zitten, kwam er geen actie.
Totdat Joseph Olwenyi, lobbyist van Oxfam Uganda, samen met partnerorganisaties SEATINI (Southern and Eastern Africa Trade Information and Negotiations Institute) en TJA-U (Tax Justice Alliance - Uganda) in actie kwam. Nieuwe informatie over de bereidwilligheid van Nederlandse kant werd via Oxfam Novib in Den Haag naar Joseph in de Ugandese hoofdstad Kampala doorgespeeld, waarna Joseph samen met SEATINI en TJA-U de Ugandese overheid heeft weten aan te sporen om de onderhandelingen te starten. Zo werd de eerste ontmoeting tussen de twee landen gepland in Kampala in september 2019.
Voorafgaand aan de officiële onderhandelingen heeft het Nederlandse Ministerie van Financiën Oxfam in Uganda, SEATINI en de TJA-U uitgenodigd voor een gesprek in Kampala om hun visie te horen op het verdrag. Dit is uniek, want normaal gesproken zijn onderhandelingen over dit soort verdragen achter gesloten deuren en zijn er geen andere partijen die direct om een bijdrage worden gevraagd.
Samen met SOMO (Center for Research on Multinational Corporations) ontwikkelde Oxfam een memo waarin de tekortkomingen in het huidige bilaterale verdrag UG-NL nog eens duidelijk werden aangestipt, en wezen zij op de noodzaak fundamentele belastingrechten terug te geven aan Uganda, en dat het eerlijk belasten van multinationals die actief zijn in Uganda hoogste prioriteit zou moeten hebben. Deze belastinginkomsten zijn essentieel om genoeg budget te hebben voor gezondheidszorg, zodat vrouwen niet onnodig hoeven te sterven bij de bevalling.
De onderhandelingen zijn nog niet afgerond. Tot die tijd vecht Joseph ook op andere fronten voor eerlijkere belastingen in Uganda, en gaat hij de strijd aan met de Ugandese overheid om meer geld beschikbaar te maken om de ernstige bloedtekorten tegen te gaan.
Wil je Joseph steunen in zijn strijd voor de beschikbaarheid van bloed en eerlijkere belastingen?
