COP27: veel mooie speeches, maar komt er ook actie?
De klimaattop in Egypte (COP27) is al een tijdje aan de gang. Delegaties uit bijna alle landen zijn vertegenwoordigd. Maar wat gebeurt er allemaal tijdens zo’n klimaattop? En, belangrijker nog: is er al iets besloten? Oxfam Novib klimaatexpert Bertram Zagema praat je bij.
1. Hoe is de toon gezet?
Een klimaattop begint altijd met speeches van staatshoofden en regeringsleiders, van de gastheer (de Egyptische president Sisi) tot minister-president Rutte. De speeches zetten de toon voor de conferentie. Sommige leiders gebruiken ze om druk te zetten op hun collega’s. Bijvoorbeeld om meer werk te maken van beloofde uitstootvermindering of om met al lang toegezegde klimaatfinanciering over de brug te komen.
Nu tijd voor actie
Veel Afrikaanse, Aziatische en Zuid-Amerikaanse landen hadden weinig tijd nodig om tot zaken te komen. Ze zien overal om zich heen al de gevolgen van klimaatverandering en weten dat dit alleen maar ernstiger zal worden. Ze moeten kosten maken om hun uitstoot te verminderen en zich aan te passen aan klimaatverandering. Tegelijkertijd hebben ze vaak ook al te maken met klimaatschade. Daarbij kun je denken aan schade als gevolg van bosbranden, overstromingen of extreme droogte.
Beloofd is beloofd
De rijke, industriële landen hebben lang geleden al beloofd om de meer kwetsbare landen op dit vlak financieel te ondersteunen. Daar komt echter te weinig van terecht. Veel leiders wezen dan ook op het niet nakomen van de $100 miljard belofte uit het klimaatakkoord van Parijs, en verwezen daarbij ook naar de kritiek van Oxfam. Uit een recent Oxfam-rapport blijkt namelijk dat rijke landen nog minder klimaatsteun geven dan gedacht. Daarnaast vroegen veel leiders in hun speeches om de oprichting van een klimaatschadefonds.
Andere leiders probeerden hun toehoorders juist gunstig te stemmen door nieuw beleid aan te kondigen: maatregelen of doelstellingen om de uitstoot terug te brengen; of nieuwe financiële toezeggingen voor klimaatactie in kwetsbare landen. Een aantal rijke landen kwam met kennelijk nieuwe financiële toezeggingen, met name ook voor klimaatschade: België, Duitsland, Ierland, Oostenrijk, Canada en Nieuw-Zeeland. Bij nader inzien bleek het echter steeds te gaan om een nieuwe verpakking voor al eerder toegezegd geld, meestal voor geld dat was toegezegd voor adaptatie. Toch kunnen we dit ook als een stap vooruit beschouwen. Landen voeren het gesprek over geld voor klimaatschade; er is dus het besef dat dit nodig is.
En in Nederland?
De Nederlandse regering lijkt echter nog niet zover te zijn. Mark Rutte zei in zijn speech en voor tal van camera’s dat Nederland ‘de dialoog wil aangaan’. Op dinsdag 15 november stemt de Tweede Kamer over een motie van Kamerleden Joris Thijssen (PvdA) en Suzanne Kröger (GL) die de Nederlandse regering vraagt om alsnog een ‘betekenisvolle bijdrage te doen aan de compensatie voor klimaatschade in arme landen, bovenop de geplande klimaatfinanciering.’
2. Hoe gaat het in de onderhandelingen?
Zoals wel vaker zit er nog weinig schot in de moeilijkste onderhandelingen. Dat geldt zeker voor de gesprekken over financiering voor klimaatschade. Landen in Azië, Afrika en Zuid-Amerika wijzen op de gevolgen van de klimaatcrisis die zij ervaren, en stellen de industrielanden hiervoor verantwoordelijk. Zij willen eigenlijk niet naar huis zonder een besluit over een ‘financiële faciliteit’ voor klimaatschade, of een klimaatschadefonds. De rijke landen vinden dat er meer tijd nodig is voor zo’n besluit: ze willen eerst verkennen hoe zo’n instelling eruit zou moeten zien.
Maar daarvoor hebben de landen in de frontlinies van de klimaatcrisis geen tijd. Een land als Pakistan roert zich sterk in deze discussie, om begrijpelijke redenen: de heftige regenval en overstromingen in dat land (die voor een deel nog niet voorbij zijn) hebben gevolgen voor liefst 33 miljoen inwoners. De economische schade werd direct al op zeker 30 miljard dollar geschat. Dat is het gevolg van klimaatverandering, een probleem waar Pakistan maar beperkte verantwoordelijkheid voor draagt. Hoogste tijd dus voor een klimaatschadefonds!
Adaptie en mitigatie
Ook de financiering voor adaptatie en mitigatie in kwetsbare landen schiet nog niet hard op. Adaptie is het weerbaarder maken van landen tegen klimaatverandering (bijvoorbeeld het bouwen van dijken tegen een stijgende waterspiegel). Mitigatie is het verduurzamen en koolstofvrij maken van economieën (bijvoorbeeld door te investeren in zonne-energie). De rijke landen krijgen veel kritiek omdat ze nog steeds niet hebben voldaan aan de beloofde $100 miljard per jaar, en ze daarbij veel te veel leningen en private investeringen meetellen. Met name voor adaptatie is veel te weinig geld beschikbaar. Er staat een nieuwe financieringsafspraak op de agenda, voor de periode vanaf 2026: de opvolger van de $100 miljard afspraak.
Tijd voor duidelijke afspraken
De kwetsbare landen vinden dat er in Egypte veel preciezer moet worden afgesproken wat wel en niet meetelt qua financiering. Ook moeten er subdoelen worden afgesproken, zodat de financiering op de juiste manier wordt ingevuld. Er moet op deze manier met name meer geld beschikbaar komen voor adaptie; vooral voor de meest kwetsbare en minst draagkrachtige landen, zoals de kleine eilandstaten.
De meeste rijke landen ontwijken deze voorstellen door het over andere dingen te hebben. Zo vinden ze dat het niet over ‘billions’ moet gaan maar over ‘trillions’. Daarmee bedoelen ze dat ze het willen hebben over het bijsturen van private investeringen. Maar veel klimaataanpassingen kosten veel geld, zonder dat er iets mee verdiend kan worden. Van de meeste bedrijven kun je niet verwachten dat zij investeren zonder een terugverdienmodel. Dat betekent dat er dus veel meer publiek geld nodig is.
De Akkoorden van Parijs en Rio zijn gebaseerd op een ‘grand bargain’ van meer en minder rijke landen wereldwijd, gebaseerd op het idee dat we klimaatverandering alleen aan kunnen pakken als iedereen meedoet – en dat dus de meest klimaatkwetsbare landen financiële steun zouden krijgen van de economisch sterkere landen, die bovendien ook de meeste historische verantwoordelijkheid dragen voor klimaatverandering. Zolang er geen schot komt in deze discussies over financiering, is het hele Parijs Akkoord in zwaar weer.
3. Wat doet Oxfam?
Oxfam opende de klimaattop met een paper over ‘Carbon billionaires’: koolstofmiljardairs. Daarin is voor het eerst gekeken naar de uitstoot van broeikasgassen door de 125 rijksten, de multimiljardairs. Hun gezamenlijke uitstoot bleek maar liefst net zo groot als die van Frankrijk, of twee keer die van Nederland. Per persoon stoten ze via hun investeringen een miljoen keer meer uit dan een ‘gewone’ wereldburger.
Samen in actie voor het klimaat
Een van de hoogtepunten was verder de bijeenkomst van de African Climate Caravans to COP. We hebben ‘klimaat-karavanen’ ondersteund van partners in meer dan twintig Afrikaanse landen. Deze trokken in eigen land rond om discussies over klimaatverandering te voeren, met de lokale gemeenschappen en met bestuurders. Vaak werden er ook demonstraties gehouden, bomen geplant of concerten gegeven. Een flinke delegatie van die karavanen is nu in Sharm-el-Sheikh om te lobbyen. Bekijk meer hierover in de vlogs van onze klimaat campaigner Tim Zijlstra!
Elizabeth op de klimaattop
Tot slot natuurlijk nog het hoogtepunt: de overhandiging van de brief van de Keniaanse klimaatactivist Elizabeth Wathuti aan de COP27-voorzitter, de Egyptische minister van buitenlandse zaken Sameh Shoukry. De brief is ondertekend door ruim 130.000 mensen wereldwijd en is een duidelijk teken dat we samen klimaatrechtvaardigheid eisen. Elizabeth voert op de klimaattop ook veel gesprekken over het belang van een klimaatschadefonds en blijft hiermee doorgaan na het evenement in Egypte. Bij Oxfam Novib staan wij samen met jou achter Elizabeth en andere moedige klimaatactivisten in hun strijd voor klimaatrechtvaardigheid. Bedankt ook voor jouw support!
