'Simpelweg onrechtvaardig'

‘Belastingontwijking is simpelweg onrechtvaardig’, vindt Stefan Verwer van Oxfam Novib. ‘Wereldwijd knopen burgers en overheden de eindjes aan elkaar, terwijl internationale bedrijven via slinkse wegen enorme winsten wegsluizen. In de praktijk kost dit ontwikkelingslanden elk jaar minstens honderd miljard euro. Geld dat ze keihard nodig hebben voor onderwijs en gezondheidszorg. Leg dat maar eens uit aan de miljoenen kinderen die niet naar school kunnen.’
Nederland werkt mee aan de internationale belastingontwijking. Sterker nog: onze belastingregels kosten ontwikkelingslanden jaarlijks €460 miljoen euro. ‘Wist je dat Nederland 14.000 brievenbusfirma’s heeft?’, zegt Stefan Verwer. ‘Dat zijn internationale bedrijven die via een brievenbus in Nederland belasting ontwijken. Ze hebben geen fabrieken, geen werknemers en ze dragen nauwelijks iets bij aan de Nederlandse economie.’ ‘De boel is volstrekt uit de hand gelopen’, vervolgt hij. ‘Vijf jaar geleden bezaten 388 miljardairs evenveel als de helft van alle armen in deze wereld. Nu zijn dat 62 miljardairs: de superrijken zijn dus nóg rijker geworden. Die rijkdom danken ze deels aan belastingontwijking.’ Nederland helpt miljardairs en grote internationale bedrijven een handje om zo rijk te blijven. Een fiscaal aantrekkelijk klimaat, noemt de overheid dat. ‘Een belastingparadijs, zul je bedoelen’, zegt Stefan Verwer.

‘Belastingontwijking is een race to the bottom geworden, een internationale wedloop die slecht afloopt voor ontwikkelingslanden. Ook zij willen grote bedrijven binnenhalen in de hoop op werkgelegenheid en bieden daarom steeds meer belastingvoordelen. Van de gekke natuurlijk. De enigen die winnen, zijn de multinationals. Zij maken wel gebruik van de voorzieningen in een land, zoals wegen, het elektriciteitsnet of de politie, maar betalen daar vrijwel niets voor. Grote verliezers zijn de arme inwoners. Voor hun medicijnen, schoolboeken of pensioenen heeft de overheid geen geld.’
In Nederland hoor je vaak deze redenering: ‘We moeten internationale bedrijven wel belastingvoordelen geven, anders vestigen ze zich ergens anders. En dan zijn wij de inkomsten kwijt.’ Onzin, zo blijkt uit onderzoek van de Universiteit van Tilburg. Brievenbusfirma’s leveren de Nederlandse schatkist elk jaar € 1,8 miljard op, maar diezelfde constructie kóst ons ook geld. Hoe dat kan? Heel simpel. Nederlandse bedrijven ontwijken ook belasting via brievenbusfirma’s in het buitenland. Zo loopt de belastingdienst jaarlijks €5,5 miljard mis. Tel uit je verlies, als belastingbetaler.
Acht op de tien Nederlanders vindt het oneerlijk dat internationale bedrijven via Nederland belasting kunnen ontwijken. Dat bleek afgelopen voorjaar uit een opinieonderzoek van Oxfam Novib en ActionAid. En driekwart van de ondervraagden vindt het onrechtvaardig dat ontwikkelingslanden inkomsten mislopen door belastingontwijking. Nederland moet daar iets aan doen, vinden ze.

Eerlijke verdeling

‘We hebben internationale afspraken nodig, zodat overal dezelfde belastingregels gelden’, legt Stefan Verwer uit. ‘Nederland hoeft daar niet op te wachten. Minister Dijsselbloem van financiën kan van grote bedrijven openheid eisen: in welke landen zijn ze actief en hoeveel belasting betalen ze daar? Bovendien moet Nederland zich samen met andere landen inzetten voor een eerlijk, wereldwijd belastingsysteem.’
‘Oxfam vecht daar wereldwijd voor. We zijn een grote, internationale organisatie met veel invloed en zijn actief in meer dan honderd landen. We kunnen de regels niet in één keer veranderen, maar politici houden wel degelijk rekening met ons. Elk jaar als wereldleiders en grote bedrijven bij elkaar komen op het World Economic Forum in Davos, brengen wij een rapport uit over de ongelijkheid in de wereld. Dat rapport staat op alle voorpagina’s en CNN, de BBC en Al Jazeerah besteden er prominent aandacht aan. En op Twitter is het trending topic. Mensen práten erover en daarmee leggen we een basis voor verandering.’
‘Natuurlijk moeten overheden van ontwikkelingslanden extra belastinginkomsten wél gebruiken om het leven van hun arme inwoners te verbeteren. Ook daar werkt Oxfam aan. Onze website Make Tax Fair houdt bij hoe landen als Uganda en Bangladesh hun belastingen regelen. Betaalt iedereen wel relatief evenveel belasting? Daarnaast kijken we hoe regeringen belastinggeld besteden: gaat het naar onderwijs en gezondheidszorg of verdwijnt het in de zakken van de elite? Samen met een groot aantal partners in deze landen maken we ons sterk voor openheid van zaken en een eerlijke verdeling.’

Wat betekenen belastinginkomsten voor een arm land? Dit is wat het betekent voor zwangere vrouwen in Nepal, sinds de basisgezondheidszorg in dit land gratis werd. Een vroedvrouw uit Surkhet vertelt hoe dit het leven van vrouwen veranderde: ‘Ik werk al achttien jaar in de gezondheidszorg. Vroeger kwamen hier hooguit vier of vijf zwangere vrouwen per maand om te bevallen. Het was te duur voor ze. Nu laten hier elke maand meer dan twintig vrouwen hun kindje veilig ter wereld brengen. Zij hoeven niet af te wachten of hun man hen daarvoor geld geeft, want het is gratis.’

Het Franse kernenergiebedrijf Areva ontweek jarenlang belastingen in het straatarme Niger. Areva verdient flink aan het uranium dat de multinational al vijftig jaar uit de Nigerese grond haalt. Als het bedrijf daar eerlijk belasting over zou betalen, zouden 200.000 kinderen in Niger naar school kunnen. Dankzij een succesvolle campagne van Oxfam en het Nigerese netwerk Rotab, betaalt Areva sinds 2014 eindelijk belasting in Niger.