Waarom ontwikkelingssamenwerking?

Snel naar:

• De feiten over de effectiviteit van ontwikkelingssamenwerking
• Ontwikkelingssamenwerking of ontwikkelingshulp? Geen doel op zich
• Het Nederlandse ontwikkelingsbudget onder de loep
• Effectieve ontwikkelingssamenwerking = een sterk sociaal contract tussen burgers en de overheid bouwen
• De rol van ontwikkelingssamenwerking en ontwikkelingshulp in de toekomst
• Wat heeft Nederland aan ontwikkelingssamenwerking?
• Publicaties (Onderzoek en persberichten)
• Ontwikkelingssamenwerking op Facebook & Twitter

Veel mensen vragen zich af of ontwikkelingssamenwerking wel werkt. Waarom zouden er anders nog zo veel arme mensen en conflicten zijn? Heb je het over ontwikkelingssamenwerking dan gaat het al snel over strijkstokken en de bekende bodemloze put. Maar hoe zit dat nou echt?

Ontwikkelingssamenwerking is een verhaal van vooruitgang en de verzwegen kans om extreme armoede en ongelijkheid voorgoed op te lossen. Wat draagt ontwikkelingssamenwerking daar aan bij? Een aantal voorbeelden:

• De wereldwijde strijd tegen polio, gefinancierd door ontwikkelingshulp, gestart in 1988, heeft ertoe geleid dat polio in meer dan 123 landen is uitgebannen. De gemeten gevallen van polio daalden van 350.000 in 1988, tot 359 in 2014. Er zijn nog maar 2 landen in de wereld waar polio voorkomt, dit zijn Afghanistan en Pakistan (bron, p12);
• In 2004 bleek diarree de oorzaak dat 1,8 miljoen kinderen jonger dan 5 jaar stierven. Door verschillende internationale maatregelen is dit aantal gedaald tot 530.000; Het aantal kinderen dat voor hun 5de verjaardag overlijdt is gehalveerd. In 1990 stierven 90 kinderen per 1000 geboortes, in 2015 waren het 43 op 1000 geboortes (bron, p12)
• Gingen in 2000 slechts 74 meisjes per 100 jongens naar de basisschool, waren het in 2015 103 meisjes per 100 jongens (bron, p.5).
• Moedersterfte is dankzij de inspanningen van ontwikkelingssamenwerking sinds 1990 gehalveerd. Van 380 per 100.000 vrouwen naar 210 per 100.000 (bron, p6).
• De veepest - een erg besmettelijke en dodelijke ziekte onder vee - is compleet uitgebannen. Dit zorgt ervaar dat 40 miljoen kleine boeren in Afrika en Azië economisch gezien een zelfstandig bestaan op kunnen bouwen (bron, p12);
• Meer dan 900 miljoen muskietennetten zijn tussen 2004 en 2014 verspreid in (sub-Sahara) Afrika. Dit zorgde ervoor dat er 6,2 miljoen mensen - voornamelijk kinderen onder 5 jaar oud - minder stierven aan de gevolgen van malaria (bron, p12).

Deze en vele andere resultaten hebben ervoor gezorgd dat meer mensen dan ooit extreme armoede konden ontvlucht. Dankzij de inspanningen van Nederland, de internationale gemeenschap, en ontwikkelingslanden zelf zijn deze resultaten mogelijk gemaakt.

Ontwikkelingssamenwerking of ontwikkelingshulp? Geen doel op zich

Ontwikkelingssamenwerking staat voor een breed pakket van instrumenten, beleid en strategieën. Ontwikkelingssamenwerking wordt mogelijk gemaakt door specifieke financiering, officieel genaamd Official Development Assistance (ODA). In het Nederlands gebruiken we vaak de term “ontwikkelingshulp”.

Ontwikkelingshulp gaat dus over het budget dat Nederland jaarlijks ter beschikking stelt om ontwikkelingssamenwerking te financieren. Rijke landen hebben afgesproken dat ze elk jaar 0.7% van hun Bruto Nationaal Product (BNP) besteden aan ontwikkelingssamenwerking. Aan het verstrekken van ontwikkelingshulp zijn duidelijke regels gekoppeld. Zo is het voornaamste doel voor het verstrekken van ontwikkelingshulp dat het wordt besteed aan sociale en economische ontwikkeling van de allerarmste landen.

Oxfam Novib vindt dat het verstrekken van ontwikkelingshulp geen doel op zich is. Het doel moet altijd zijn ontwikkeling mogelijk te maken. Want ontwikkelingshulp alleen is niet genoeg. Meer is nodig om vooruitgang te boeken in de allerarmste landen en voor de allerarmste mensen.

Het Nederlandse ontwikkelingsbudget onder de loep

1. In 2015 heeft de Nederlandse overheid 5.2 miljard euro aan hulp besteed. Dat is 0.76% van het BNP. Deze cijfers zijn echter geflatteerd want 31% van dit bedrag is in Nederland zelf uitgegeven. Bijvoorbeeld aan de opvang van eerstejaars asielzoekers of als subsidie voor het Nederlandse bedrijfsleven.

2. 5,2 Miljard EUR is veel geld. Maar niet in verhouding met alle andere uitgaven van de Nederlandse overheid. Gemiddeld geven de rijkste landen in de wereld, waaronder Nederland, maar €0.003 van elke verdiende euro uit aan armoedebestrijding. (bron)

3.Het budget voor ontwikkelingssamenwerking staat voor minder dan 2% van de totale uitgaven van het Rijk in 2015 voor volksgezondheid, onderwijs, zorg, sociale zekerheid, werk en inkomen, etc. Dus 98%, bijna alles wat onze overheid kan besteden, wordt besteed aan onze directe welvaart.

4. Sinds 2010, het aantreden van het eerste kabinet onder Minister President Mark Rutte, heeft Nederland steeds minder hulp aan de allerarmste landen gegeven. En die trend lijkt de komende jaren door te gaan zetten, met een historisch dieptepunt in 2019 waar we nog maar 0,46% van ons BNP besteden aan ODA.

Afname van het ODA budget in percentage van het BNP tussen 2010 en 2019 (Cijfers op basis van HGIS nota’s)

Effectieve ontwikkelingssamenwerking =een sterk sociaal contract tussen burgers en de overheid bouwen

Geen land kan ontwikkelen zonder stabiliteit, vrede en veiligheid. Om ontwikkeling mogelijk te maken heb je enerzijds een functionerende overheid en instituties nodig die democratie toelaten, mensenrechten garanderen en voor veiligheid zorgen. Een overheid moet ook de financiële middelen hebben om aan de meest essentiële behoeftes van haar burgers te kunnen voldoen- zoals gezondheidszorg, onderwijs of voedsel. In de allerarmste landen ontbreken hiervoor de financiële middelen, waardoor ontwikkelingshulp noodzakelijk blijft.

Anderzijds heb je burgers nodig die actief kunnen meedoen in de samenleving, hun rechten kunnen opeisen, hun overheid kunnen kiezen en vervolgens aansprakelijk houden. Hoe sterker dit sociale contract tussen overheid en burgers is, hoe meer en hoe beter ontwikkeling kan plaatsvinden.

Daar waar dit contract niet bestaat of niet goed functioneert, zien we extreme armoede, ongelijkheid en instabiliteit in landen.

Het sociaal contract tussen burgers en staat

De rol van ontwikkelingssamenwerking in de toekomst

Oxfam Novib’s visie is dat ontwikkelingshulp eindig is. Het doel is een sterk sociaal contract te helpen bouwen zodat landen zelfredzaam worden, zelf belasting kunnen heffen en eigen inkomsten genereren en het land kunnen besturen.

Onder meer door ontwikkelingssamenwerking zijn de afgelopen 20 jaar indrukwekkende resultaten geboekt (zie boven). Vele landen staan er nu beter voor en kunnen daarom andere ontwikkelingsfinanciering dan ontwikkelingshulp, bijvoorbeeld private financiering, krijgen. Hier houdt het Nederlandse ontwikkelingsbeleid rekening mee. De echte Nederlandse ontwikkelingshulp gaat voornamelijk naar de allerarmste landen. Andere vormen van ontwikkelingsfinanciering naast ontwikkelingshulp, zoals private financieringen, bereiken de armste landen niet (bron, p16).

Ook de aanname dat economische groei via ‘trickle down’ vanzelf bij de armsten terecht komt klopt dus niet. Het inkomen van de allerarmste 10% van de wereldbevolking is namelijk het minst gegroeid tussen 1988 en 2011 (bron, p7). Hun jaarinkomen is over bijna 25 jaar tijd met slechts $3 per jaar omhoog gegaan, dat betekent minder dan 1 cent per dag. Dit is schrijnend omdat de jaarinkomens van de allerrijkste mensen extreem is toegenomen. In 2017 hadden de 8 rijkste mensen op aarde evenveel bezit als de armste helft van de wereldbevolking, 3.6 miljard mensen (bron).

Voor de 47 allerarmste landen, waarvan velen in Sub-Sahara Afrika, is ontwikkelingshulp van onverminderd groot belang om armoede en ongelijkheid aan te pakken (bron, p17). In die landen is er de laatste jaren te weinig voortgang geboekt. Vaak bevinden zich deze landen in complexe situaties gekenmerkt door extreme armoede, instabiliteit, onzekere voedselvoorziening, klimaatverandering en zwak bestuur. Voor deze landen is ontwikkelingshulp van onverminderd groot belang om aan de basisbehoeftes van hun bevolking zoals voedsel, water, gezondheidszorg en onderwijs te voorzien. In deze landen moet Nederland en andere landen op lange termijn ontwikkelingsprogramma’s inzetten die helpen de structurele oorzaken voor armoede en ongelijkheid aan te pakken.

Wat heeft Nederland aan ontwikkelingssamenwerking?

Nederlanders staan positief tegenover ontwikkelingssamenwerking. Uit een uitgebreid opinieonderzoek van Kaleidos Research (2016, bron) bleek dat 62% van de Nederlanders vond dat het belangrijk is om mensen in armere landen te helpen. Dat is belangrijk want we leven in turbulente tijden en staan voor grote uitdagingen.

Ook al gaat het in vele landen beter, komt de welvaart niet overal aan. In sommige landen dreigt de bereikte voortgang terug te worden gedraaid door gevolgen van klimaatverandering. Ook extremisme, 65 miljoen mensen op de vlucht en groeiende ongelijkheid versterken instabiliteit. In de toekomst wordt het belangrijker dat ooit, de welvaart die we hebben te beschermen en eerlijker te verdelen. Dat is ook in het belang van Nederland. Juist in deze turbulente tijden redt hulp levens en helpt het mensen een eigen bestaan op te bouwen.

In 2015 heeft Nederland haar handtekening gezet onder de waarschijnlijk meest visionaire en breed gedragen agenda voor duurzaamheid en welvaart ooit: de Agenda 2030 van de Verenigde Naties met de nieuwe doelen, de SDG’s (bron). Deze doelen vervangen de Millenniumdoelen. De SDG's zijn specifiek ontwikkeld om als wereldgemeenschap problemen als honger, armoede en klimaatverandering definitief te kunnen verslaan. Uit deze doelen spreekt ook het besef dat we de grote problemen van deze tijd, zoals extreme armoede en ongelijkheid alleen samen kunnen oplossen. De wereld is immers meer met elkaar verbonden dan ooit

Het is voor Nederland van het allergrootste belang om in een veilige, stabiele wereld zonder armoede te leven, die om weet te gaan met klimaatverandering. Ontwikkelingshulp heeft daarnaast positieve effecten op de Nederlandse economie. Uit een studie (IOB 2014) dat de effecten van het Nederlandse beleid onderzocht, blijkt dat voor elke euro dat in ontwikkelingssamenwerking wordt geïnvesteerd een halve euro aan extra export oplevert. Volgens het CBS (2015, bron) is de handel met ontwikkelingslanden het afgelopen decennium door hulp en handel relaties bijna verdrievoudigd, en stijgt het volume handel met deze landen veel sneller dan handelsrelaties met andere landen.

De grote problemen van deze tijd, zoals extreme armoede en ongelijkheid, kunnen we nu voorgoed verslaan. We moeten als Nederland en wereldgemeenschap nu doorpakken in plaats van de problemen door te schuiven naar toekomstige generaties. Want ontwikkelingssamenwerking levert. Opgeven niet.

Rapporten

• Oxfam (2016), Accountability and Ownership. The Role of Aid in a post-2015 world
  Een rapport waarin we beschrijven hoe ontwikkelingssamenwerking landen versterkt en hoe het overheden in staat stelt om een ‘sociaal contract’ af te sluiten met burgers.
  
• Oxfam Novib (2016), Zaken Eerst: BV Nederland in Ontwikkelingssamenwerking. De Agenda voor hulp en handel in een wereld op drift
  Nederland heeft de afgelopen jaren honderden miljoenen uit het ontwikkelingsbudget uitgegeven aan bedrijvensteun, zonder dat er bewijs is dat dit geld bijdraagt aan ontwikkeling in arme landen.
• Positie van Nederlandse Maatschappelijke Organisaties op de Modernisering van ODA (2016)
  Een positie van Nederlandse maatschappelijke organisaties waarin uitgelegd wordt dat ODA een belangrijke bijdrage kan leveren aan het behalen van de duurzame ontwikkelingsdoelen.
  
• Oxfam (2017), An Economy for the 99%: It’s time to build a human economy that benefits everyone, not just the privileged few
  Een rapport waarin we beschrijven wat de desastreuze gevolgen van extreme ongelijkheid zijn voor met name burgers van ontwikkelingslanden
  

Persberichten/ Beleidsacties

• Gezocht: Leiders met lef voor aan de formatietafel
• Politieke partijen:“Investeren in ontwikkelingssamenwerking is in ieders belang”
• CPB doorrekening: meeste partijen maken keuze voor investeren in ontwikkeling
• ‘VVD kiest met afschaffen van ontwikkelingssamenwerking voor Trumpiaans wereldbeeld’
• Investeren in ontwikkeling - welke partij bekent kleur?
• Nederlands ontwikkelingsbeleid slaat plank mis met steun aan bedrijven.
• Nederland subsidieert bedrijven met ontwikkelingsgeld
• Kabinet keert de wereld de rug toe en holt armoedebestrijding en noodhulp verder uit
• 61 organisaties sturen brandbrief aan Kamer
• Prinsjesdag: onbegrijpelijke bezuiniging op ontwikkelingshulp
• Derde van ontwikkelingsbudget blijft in Nederland: hulp aan allerarmsten ondermijnd door bedrijfssteun en asiel kosten
• 8 rijksten bezitten evenveel als armste helft wereldbevolking
• Zonder ontwikkelingshulp de global goals bereiken is illusie