Een winkelkar vol palmolie

Stel, je gaat een dagje shoppen. Je hebt nieuwe make-up nodig, je favoriete zeep is in de aanbieding en je hebt behoefte aan een haarmasker. Na twee uur verschillende winkels te hebben bezocht trakteer je jezelf op een ijsje. Je stappenteller staat er toch goed voor en winkelen moet wel leuk blijven.

Wist je dat al deze aankopen, inclusief het ijsje, iets gemeen hebben? Ze bevatten allemaal palmolie.

Palmolie: een natuurlijk product

Palmolie wordt gemaakt van het fruit van de oliepalm. Het fruit wordt in een molen geperst en in een fabriek verwerkt tot allerlei vetten en olieproducten.

Producten van palmolie

Snoepjes, taart, brood, pizza, wasmiddelen, deodorant, zeep, make-up... ze kunnen allemaal palmolie bevatten. Het simpele proces, de lage verwerkingskosten en de brede toepasbaarheid maken palmolie razend populair. Vooral in Indonesië, China en India maar ook in Europa. Dus zit het in de helft van de verpakte producten die je in de supermarkt vindt.

Palmolie en duurzaamheid

De grote populariteit van palmolie eist zijn tol. Oerwouden worden gekapt om plaats te maken voor oliepalmvelden. Zo staan in Indonesië 70% van de oliepalmen op gebied wat voormalig oerwoud was. Dit heeft grote gevolgen voor broekasgasemissies, veel biodiversiteit gaat verloren en dieren (zoals de Orang-Oetang) verliezen hun leefomgeving. Maar ook veel mensen, die voor hun levensonderhoud van de natuur afhankelijk zijn, worden de dupe. Denk aan vissers. Het water wat gebruikt wordt tijdens het persen van de vruchten wordt regelmatig in rivieren geloosd, met vissterfte tot gevolg.

Tegelijkertijd produceert één oliepalm vele malen meer dan een soja- of zonnebloemveld. Een hectare oliepalmen produceert zelfs tot zes keer meer dan een hectare soja. Voor een oliepalmplantage is dus minder land nodig, waardoor een product kopen wat een ander soort olie bevat niet per sé duurzamer is.

Mensen en landrechten

Oliepalmplantages zouden voor veel kleine boeren een einde van armoede kunnen betekenen. Met een klein stuk grond zouden ze al een hoge productie en omzet kunnen draaien. Maar de meeste plantages en vooral de oliemolens zijn in handen van grote bedrijven. De palmolieproductie kampt helaas met grote socio-economischeproblemen. Sommige specialisten zijn de problemen rondom land- en arbeidsrechten nog ernstiger dan de ontbossing. 

Wederom zien we dit terug in Indonesië. Van de twaalf miljoen hectare is slechts 42% in handen van kleine boeren. Daar komt bij dat de meeste oliemolens dus in handen zijn van de grote bedrijven. Die zijn reuzebelangrijk in het proces. Nadat het fruit van de oliepalm geplukt is, moet het binnen 48 uur geperst worden anders vergaat het. Door de tijdsdruk hebben de kleine boeren een slechte onderhandelingspositie en krijgen ze zelden de beste prijs. Dus plukken vooral de grote bedrijven (letterlijk) de vruchten.

Landroof door palmolie

Landroof (ofwel landjepik) komt veel voor. Inheemse volkeren worden van hun land verjaagd om ruimte te maken voor de oliepalmen. Vooral in gebieden waar mensen wel al generatieslang wonen, maar geen schriftelijk bewijs hebben van eigenaarschap. Jachtgebieden worden gekapt, of omheind. En rivieren worden tijdens het productieproces vervuild.

Het beschermen van land- en arbeidsrechten is cruciaal om palmolie productie echt eerlijk en duurzaam te maken.

Alternatieven voor palmolie

Al met al schetst dit geen vrolijk beeld over palmolie. Zouden we palmolie dan niet beter kunnen vermijden? Helaas is een alternatief vinden lastig. Zo is er voor andere soorten olie (denk aan soja-olie) veel meer land nodig. Wat net zo goed landroof kan veroorzaken en schadelijk is voor het milieu. Bovendien is de Aziatische markt een grote markt: als palmolie uit de Europese schappen verdwijnt, stopt de productie niet.

Als je écht wilt aansturen op verandering is je beste optie om alleen producten te kopen met keurmerk. Zo stuur je een duidelijk signaal naar de producenten dat er duurzame palmolie nodig is, die rekening houdt met land- en arbeidsrechten.

Keurmerken voor palmolie

Er bestaan al verschillende keurmerken voor palmolie. Bij één daarvan is Oxfam Novib nauw betrokken geweest bij het opstellen en verder aanscherpen van de regels: RSPO. Het RSPO-keurmerk stelt eisen voor duurzaamheid, maar ook voor land- en arbeidsrechten. Ongeveer eenvijfde van de wereldproductie voldoet inmiddels aan die regels.

Helaas bestaat compleet duurzame palmolie nog niet. Maar er wordt wel hard aan gewerkt om dit mogelijk te maken.

Eerlijk moet de standaard worden

Een keurmerk is een fantastische stap om de waardeketen van palmolie te verbeteren. Maar er is meer nodig. Om armoede te verslaan, zou eerlijk niet een optie moeten zijn, maar de standaard. Jij hebt de macht dat te eisen. Wij helpen je om jouw consumentenmacht om te zetten in verandering.

Lees meer