Waarom de klimaatcrisis vrouwen extra hard raakt

• 25 september 2024

Foto: Pablo Tosco

Klimaatverandering raakt iedereen even hard. Toch? De waarheid is dat vrouwen, in al hun diversiteit, meer impact voelen dan mannen - net als veel andere gemarginaliseerde groepen. En dan met name in landen die zich minder goed kunnen weren tegen extreem weer. Ontdek waarom én hoe we in onze klimaatoplossingen rekening kunnen houden met iedereen.

Door klimaatverandering….

…neemt het (seksuele) geweld tegen vrouwen toe

Een cycloon of stijgende zeespiegel kun je natuurlijk niet aanwijzen als dader van geweld tegen vrouwen. Maar ze creëren wél omstandigheden die vrouwen er extra kwetsbaar voor maken. Miljoenen mensen verliezen jaarlijks hun huis door natuurgeweld of moeten preventief vluchten, waarvan volgens de VN 80% vrouw is. Je bent extra kwetsbaar als je niet kunt terugvallen op je eigen netwerk, huis en financiële middelen. Gevluchte vrouwen hebben dus relatief veel te maken met (seksueel) geweld.

Maar in noodsituaties neemt ook binnenshuis het geweld toe. Dit zagen we al met de lockdowns tijdens de coronapandemie: wereldwijd steeg toen het aantal meldingen van geweld tegen vrouwen door partners. Ditzelfde principe is helaas van toepassing bij extreem weer. Zo nam in Madrid het aantal femicides (vrouwen die door hun partner worden vermoord) met 40% toe tijdens een hittegolf. En in tegenstelling tot de lockdown heeft de klimaatcrisis helaas geen einddatum. 

… moeten vrouwen 2x zo hard werken

In veel landen zijn vrouwen degenen die op het land moeten werken, het vee hoeden, water halen en brandhout sprokkelen. Wereldwijd nemen vrouwen zelfs 75% van al het onbetaalde werk voor hun rekening. Dat is elke dag keihard werken, maar door klimaatverandering komen er nog eens extra uitdagingen bij. In Somalië is 1 op de 5 door Oxfam Novib geboorde putten opgedroogd. Vrouwen moeten steeds verder lopen om water te halen. Dit kost veel tijd, die ze nuttiger zouden kunnen besteden (aan werk, hun gezin of juist welverdiende rust). Bovendien lopen vrouwen tijdens hun tocht het risico om aangevallen of verkracht te worden, zeker in conflictgebieden.

…moeten meisjes eerder van school

Miljoenen mensen hebben moeite om rond te komen door de gevolgen van klimaatverandering. Bijvoorbeeld in Bangladesh, waar grote gedeeltes van het land blank staan. Wat doet je als had gerekend op tien zakken rijst, maar je door overstromingen slechts 2 kunt verkopen? Bij een dalend inkomen worden meisjes vaak als eerste van school gehaald. Ze moeten aan het werk op de boerderij of in het huishouden. Dit heeft ingrijpende gevolgen voor hun toekomst. Zonder educatie is het lastig om hun eigen leven in te richten en financieel zelfstandig te worden. Bovendien trouwen meisjes jonger als ze niet naar school gaan en krijgen ze ook eerder kinderen.  

…zijn er nog meer zwangerschaprisico's

Zwanger zijn is topsport, zelfs onder ideale omstandigheden. Maar wat als je in een gebied woont waar (schoon) water steeds schaarser wordt door klimaatverandering, zoals in de Hoorn van Afrika? De aanstaande moeder droogt dan niet alleen uit, maar kan ook ziek worden door de slechte hygiënische omstandigheden. Of: wat als er niet genoeg te eten is omdat de oogsten keer op keer mislukken? Ook dit heeft negatieve gevolgen voor zowel de ouder als de foetus. Ondervoeding verhoogt de kans op een miskraam of een te vroeg geboren of te lichte baby. En de toch al verzwakte moeder zal na de bevalling extra lang moeten aansterken, als ze daarvoor al de kans krijgt.

…raken vrouwen eerder alles kwijt

Miljoenen mensen verliezen jaarlijks alles door een klimaatramp. Met financiële compensatie (bijvoorbeeld uit een klimaatschadefonds) kunnen zij weer opnieuw beginnen. Maar vrouwen komen vaak niet in aanmerking, vanwege het simpele feit dat het verwoeste land of huis niet op hun naam stond. In sommige landen is het zelfs wettelijk verboden voor vrouwen om land te bezitten.

Diezelfde ongelijkheid zie je bij banen. Vrouwen zijn oververtegenwoordigd in de zogenaamde informele sector - denk aan groente verkopen op de markt of bij mensen thuis schoonmaken. In Nigeria is bijvoorbeeld 80% van de vrouwen in de informele sector werkzaam, zonder officieel contract of verzekering. Kun je niet meer werken door een klimaatramp, dan is er geen compensatie.

Rekening houden met gender: hoe moet dat?

Vrouwen worden dus extra hard geraakt door de klimaatcrisis. Daarom is het zo belangrijk dat juist zij aan de onderhandelingstafel zitten bij bijvoorbeeld de klimaattop. En dan vooral vrouwen uit landen die het hardst worden geraakt door de klimaatcrisis, in Afrika, Azië en Zuid-Amerika. In ons klimaatdebat moet het ook meer gaan over de volgende onderwerpen:

• Betere representatie: wereldwijd is nog geen 16% van de ministerposten voor milieu en topfuncties bij milieugerelateerde ministeries in handen van een vrouw. Terwijl het is bewezen dat vrouwelijke politici groenere beslissingen nemen dan hun mannelijke tegenhangers! Meer vrouwelijke representatie is dus goed voor de hele planeet.
  
• Eerlijke compensatie: pas de regels aan, zodat bijvoorbeeld landeigendom geen vereiste is om gecompenseerd te worden voor klimaatschade. Daar profiteren niet alleen vrouwen van, maar ook oorspronkelijke volkeren, waar het landbezit vaak gemeenschappelijk is. Niet iedereen heeft onze definitie van eigendom en daar moet ruimte voor zijn.
• Nieuwe groene banen: overheden keren vaak subsidie uit aan duurzame banen of onderzoek. In de praktijk zijn dit sectoren waar relatief weinig vrouwen werken, zoals de techniek. Terwijl bijvoorbeeld het onderwijs (voorlichting) of de zorg (eerste hulp na een hittegolf of overstroming) ook onmisbaar zijn in onze strijd tegen klimaatverandering.