Albert Heijn, Jumbo en Lidl beloven steun voor vrouwenrechten
Please find the English version of this blog here.
Door Ioan Nemes, Private Sector Lead bij Oxfam Novib.
De afgelopen drie weken voltrekt zich een stille revolutie in de Nederlandse retailwereld. We zitten nu in het derde jaar van Oxfam's Behind the Barcodes-campagne, en in minder dan drie weken na de lancering van Oxfam Novib's Not in This Together-rapport op 22 juli 2021, hebben de drie grootste Nederlandse retailers Albert Heijn, Jumbo en Lidl Nederland uitzonderlijke toezeggingen gepubliceerd om vrouwelijke arbeiders en boerinnen in hun toeleveringsketens te ondersteunen.
Met deze toezeggingen laten de drie supermarkten, die meer dan twee derde van de Nederlandse markt vertegenwoordigen, zien dat ze luisteren naar de oproep van duizenden Oxfam Novib-supporters. Duizenden protests-sms’jes zorgen de afgelopen weken voor een enorme druk op de supermarkten om verantwoordelijkheid te nemen voor de erbarmelijke situatie van de vrouwelijke arbeiders en boerinnen die ons voedsel produceren. In deze blog kijken wij in meer detail naar de reikwijdte, betekenis en beperkingen van de recente toezeggingen van de drie supermarkten.
Betekenisvolle toezeggingen
Het is opmerkelijk dat de drie retailers expliciet hun verantwoordelijkheid erkennen bij het zorgen dat de vrouwen in hun toeleveringsketens niet worden uitgebuit, geïntimideerd of gediscrimineerd. Dit is een fundamentele verschuiving in benadering, wat aanduidt dat het tijdperk van blind vertrouwen op sociale audits en certificeringen als dé manier om ‘zaken op orde’ te krijgen in toeleveringsketens definitief achter ons ligt.
Een ander opmerkelijk kenmerk van de toezeggingen is dat ze expliciet de uitdagingen erkennen die vrouwen in de toeleveringsketens van voedingsmiddelen onevenredig zwaar treffen. De supers beloven werk te maken van het aanpakken van de fundamentele oorzaken van deze ongelijkheid. Te vaak komt het voor dat vrouwen minder betaald krijgen dan hun mannelijke collega's voor hetzelfde werk en daarnaast ook de zorg dragen voor kinderen, ouderen en hun gemeenschappen. Dit is vaak niet betaald en niet herkend als ‘productief’ werk. Daar komt nog bij dat te veel vrouwen het slachtoffer worden van seksuele intimidatie, misbruik en geweld. Het is dan ook goed om te zien dat de drie Nederlandse supermarkten in hun toezeggingen specifiek wijzen op het onlangs aangenomen ILO-verdrag 190 tegen geweld en intimidatie op de werkvloer.
De ongelijkheden waarmee vrouwen worden geconfronteerd, zijn zo diepgeworteld in onze samenleving dat een geloofwaardige poging om ze aan te pakken per definitie samenwerking vergt van iedereen die een verschil kan maken. Dit moet beginnen met een oprechte dialoog met de vrouwen die getroffen zijn door onrecht, met vakbonden, vrouwenrechtenorganisaties (WRO's), NGO's, maar ook met andere bedrijven, leveranciers, collega-retailers, lokale en nationale overheden en andere besluitvormers. Het is opmerkelijk dat de drie retailers zich committeren om hun eigen due diligence-processen aan te passen om dat mogelijk te maken. Ze beloven niet alleen bij te dragen aan het respecteren van de rechten van vrouwen in hun toeleveringsketens, maar ook hun invloed in deze ketens aan te wenden om positieve verandering teweeg te brengen en anderen te overtuigen om dit voorbeeld te volgen.
Wat de toezeggingen des te belangrijker maakt, is dat de drie supermarkten ze voorzien van zeer concrete en tijdgebonden acties die zij beloven te ondernemen op korte en middellange termijn. Zo committeren ze zich eraan om binnen twee jaar diepgaand onderzoek te doen naar de situatie van vrouwen in hun toeleveringsketens door middel van Human Right Impact Assessments. De drie supermarkten verbinden zich er ook aan deze onderzoeken op te volgen met concrete actieplannen om de gesignaleerde ongelijkheden daadwerkelijk aan te pakken.
Aanpak lage lonen en loonkloof
Misschien wel de meest impactvolle concrete actie die de drie retailers beloven te ondernemen, is het aanpakken van de lage lonen die de vrouwen krijgen om ons voedsel te produceren. Alle drie de Nederlandse supermarkten beloven dit centraal te stellen in hun aanpak in ten minste drie toeleveringsketens, met specifieke ambities om de loonkloof tussen vrouwen en mannen te verkleinen en in het openbaar te rapporteren over de voortgang van de aanpak. Dit is een zeer belangrijke toezegging die, als deze juist wordt uitgevoerd, het potentieel heeft om te zorgen voor concrete positieve veranderingen in het leven van vrouwelijke voedselproducenten.
Sommigen gaan een stap verder
Het is zeer bemoedigend om te zien dat alle drie de supermarkten de aanbevelingen van Oxfam over vrouwenrechten als leidraad hebben gebruikt voor hun toezeggingen. Jumbo en Albert Heijn noemen Oxfam Novib specifiek in hun gepubliceerde toezeggingen en geven aan bereid te zijn om in de toekomst met ons in gesprek te gaan over dit onderwerp. We verwelkomen deze vermeldingen en kijken uit naar de toekomstige dialoog. Oxfam Novib blijft de ‘kritische vriend’ waarop bedrijven kunnen vertrouwen als bron van advies, richting en, indien nodig, kritiek om te zorgen voor verandering.
Dat Jumbo hun toezeggingen over vrouwenrechten voorafgaand aan de start van de campagne van Oxfam Novib heeft gepubliceerd, toont aan dat het bedrijf een leidende rol wilde nemen, nog voordat onze supporters hun stem moesten laten horen. Het voorbeeld dat zij gaven bleek een belangrijke katalysator voor de toezeggingen die Lidl Nederland en Albert Heijn vervolgens hebben gedaan.
Terwijl Lidl Nederland en Albert Heijn er iets langer over deden om de uitdaging aan te gaan dan Jumbo, zijn hun toezeggingen op een paar punten wel geavanceerder en ambitieuzer dan die van Jumbo. Albert Heijn en Lidl erkennen bijvoorbeeld expliciet de intersectionaliteit van vrouwenrechten en andere vormen van discriminatie, zoals etniciteit, seksuele geaardheid of sociale status. De twee bedrijven gaan ook verder dan Jumbo in het streven naar meer transparantie over de functionaliteit en effectiviteit van hun klachtenmechanismen voor vrouwen in toeleveringsketens. Lidl en Albert Heijn verbinden zich er expliciet aan actie te ondernemen in hun eigen bedrijfsvoering om ervoor te zorgen dat vrouwen gelijk worden behandeld bij werving, opleiding en promotie. Zij beloven om meer gedetailleerde informatie te publiceren over gendergegevens en de loonkloof tussen mannen en vrouwen. Verder is opmerkelijk dat Albert Heijn en Lidl aangeven minimaal 25% van hun leveranciers actief te zullen ondersteunen met middelen en informatie om gendergelijkheid te bevorderen.
Beperkingen
De stappen die de drie Nederlandse supermarkten de afgelopen weken hebben gezet zijn fors, maar verre van perfect. Om te beginnen, het benaderen van gender als een binaire term, zoals uiteengezet in de recente toezeggingen van de drie Nederlandse retailers, brengt het risico met zich mee dat ‘gender’ alleen gezien wordt als het onderscheid tussen mannen en vrouwen. Zinvolle actie op het gebied van gender vereist een meer verfijnde benadering, die het bredere spectrum van genderidentiteiten, machtsverhoudingen en ongelijkheden aanpakt. Niettemin vormen deze toezeggingen de belangrijke start van een meer inclusief en eerlijk voedselsysteem. Oxfam Novib blijft open voor samenwerking met bedrijven om kansen te vinden om genderdiversiteit te bevorderen bij de uitvoering van deze toezeggingen.
Een andere beperking is dat geen van de drie supermarkten zich specifiek heeft gecommitteerd om het aandeel van producten die ze inkopen bij vrouwelijke landbouwproducenten en bedrijven met vrouwelijke eigenaren te vergroten. Ook de moeilijkere onderwerpen, zoals het aanpakken van lage lonen of het dichten van de loonkloof tussen mannen en vrouwen, worden slechts aangepakt door diep in een zeer beperkt aantal toeleveringsketens te duiken, met weinig aanwijzingen over hoe de geleerde lessen worden uitgebreid tot de duizenden producten die de supermarkten in hun schappen aanbieden. Hoewel het bemoedigend is om te zien dat de drie supermarkten zich ertoe verbinden prioriteit te geven aan de toeleveringsketens waar de meeste mensenrechtenschendingen plaatsvinden, vergt een effectieve due diligence-aanpak dat de geleerde lessen worden toegepast op een toenemend aantal producten.
Conclusies en verdere actie
De zeer belangrijke toezeggingen die Albert Heijn, Jumbo en Lidl de afgelopen weken hebben gedaan, hebben het potentieel om te zorgen voor concrete verbeteringen in het leven van vrouwelijke arbeiders en boerinnen die ons voedsel produceren. Maar om dat te bereiken, moeten ze worden omgezet van beloften naar de praktijk. Oxfam Novib blijft ook in de toekomst monitoren hoe deze supermarkten hun beloftes waarmaken. Maar we kunnen dit niet alleen. De taak die voor ons ligt is enorm en we roepen iedereen die zich geroepen voelt op om zich bij ons aan te sluiten.
Onze campagne toont aan dat druk van buitenaf nog steeds hard nodig is om te zorgen voor ambitieuze actie van bedrijven en we zijn verheugd dat de drie bedrijven constructief hebben gereageerd. Maar grootschalige systeemverandering is alleen mogelijk als regeringen, wetgevers en andere besluitvormers in de publieke sector ervoor zorgen dat geen enkel bedrijf de keuze heeft om al dan niet het juiste te doen. Daarom is Oxfam Novib actief lid van het Initiatief Duurzaam en Verantwoord Ondernemen (IDVO), die deze actoren nadrukkelijk vraagt om regelgeving in het leven te roepen die alle bedrijven verplicht om transparante processen voor mensenrechten te implementeren. Deze wetgeving moet bedrijven verplichten om due diligence op het gebied van mensenrechten en milieu in te voeren, en dat te ondersteunen met solide klachten- en herstelmechanismen die toegankelijk zijn voor de vrouwen en mannen aan het begin van toeleveringsketens. Het is van essentieel belang dat de vooruitgang die de aanhangers van Oxfam Novib vandaag boeken, ondersteund wordt door wettelijke maatregelen om een eerlijk en gelijk speelveld in onze economieën te bereiken.
Ioan Nemes is Hoofd Private Sector werk bij Oxfam Novib. Hij coördineert de verschillende werkzaamheden van Oxfam Novib richting bedrijven in binnen- en buitenland. Het belangrijkste doel van dit werk is het elimineren van de ongelijkheden en uitbuiting in de toeleveringsketens van bedrijven.
