Eerste stap is zwaarste stap: Ook Jumbo slaat goede weg in voor mensenrechten
De eerste stap is de zwaarste stap: ook Jumbo slaat goede weg in voor mensenrechten
Door Anouk Franck bedrijven- en mensenrechtenexpert bij Oxfam Novib - Nadat Albert Heijn begin februari voor het eerst mensenrechtenbeleid heeft gepubliceerd, heeft ruim een maand later ook Jumbo deze stap gezet, in lijn met de aanbevelingen van Oxfam Novibs Behind the Barcodes campagne. Dit is goed nieuws, want samen hebben de twee supermarkten zo’n 54% van het marktaandeel in Nederland in handen. In deze blog leg ik uit waarom deze stap van Jumbo betekenisvol is, wat het nieuwe beleid inhoudt, wat nog meer nodig is en waarom andere supermarkten, die nog achterblijven, dit voorbeeld kunnen en moeten volgen.
Betekenisvolle stap van Jumbo
Oxfam Novibs Behind the Barcodes campagne, die in juni 2018 gelanceerd is, laat zien dat de macht van supermarkten in internationale voedselketens groot is en groeit. Zij trekken een steeds groter deel van de prijs die de consument betaalt naar zich toe, terwijl boeren en arbeiders in ontwikkelingslanden steeds minder krijgen. Tegelijkertijd voldoen supermarkten in Nederland en wereldwijd nog te weinig aan hun internationale mensenrechtenverplichtingen, ondanks de erkenning dat bedrijven een kritische rol spelen, zoals vastgelegd in de VN richtlijnen op het gebied van Mensenrechten en Bedrijfsleven (in het Engels afgekort als UNGPs) uit 2011.
Waarom is dit relevant voor Oxfam Novib dat een supermarkt als Jumbo nieuw mensenrechtenbeleid publiceert? In de eerste plaats, omdat Jumbo, hoewel zij vooral in Nederland opereert, producten verkoopt die overal ter wereld zijn geproduceerd. Daarmee hebben het beleid en de praktijken van Jumbo wereldwijd impact. Daarnaast leiden Jumbo’s groeiambities tot grotere invloed en impact, zowel in Nederland als daarbuiten. Jumbo’s topman Van Eerd voorziet binnen vijf jaar een groei van het Nederlandse marktaandeel van 20 naar 25%. Ook heeft Jumbo onlangs de stap naar de Belgische markt gezet, waar zij zal concurreren met supermarkt Colruyt die net als Jumbo prijsbewuste consumenten aanspreekt.
Jumbo’s mensenrechten beleid in grote lijnen
Er zijn sterke overeenkomsten tussen het beleid van Albert Heijn[1] en dat van Jumbo. De aankondiging van nieuw beleid is voor Jumbo met name veelbetekenend, omdat zij als bedrijf nog niet veel ervaring heeft op het gebied van zaken die centraal staan in Oxfam Novibs campagne. Zij moet zich de kennis die nodig is om due diligence uit te voeren, nog eigen maken. Dit in tegenstelling tot Albert Heijn, dat via het moederbedrijf Ahold Delhaize al meer ervaring en kennis heeft op dit gebied, onder andere via actieve deelname in initiatieven waarin arbeidsrechten centraal staan. In dat licht zou de stap die Jumbo nu zet nog wel moediger genoemd kunnen worden dan die van Albert Heijn. Wat houdt deze stap nu precies in?
Jumbo’s toezeggingen omvatten een duidelijk beschreven due diligence proces in lijn met de UNGPs. Jumbo zegt toe in 2019 een eerste mensenrechten impact assessment uit te voeren en vervolgens drie per jaar. Over de resultaten en voortgang van deze onderzoeken gaat Jumbo jaarlijks publiekelijk rapporteren. Jumbo gaat in deze onderzoeken specifiek kijken naar de situatie van vrouwen in haar productieketens, arbeidsomstandigheden en in hoeverre de lonen van werkers en inkomens van boeren leefbare lonen en inkomens zijn. Ook gaat Jumbo een klachtenmechanisme opzetten volgens VN richtlijnen, zodat boeren of arbeiders, hun klachten over werkomstandigheden of lonen kunnen laten onderzoeken en er naar oplossingen kan worden gezocht.
Net als Albert Heijn zal ook Jumbo transparantie over haar productieketens bieden. Jumbo zal op een wereldkaart aangeven wie haar leveranciers zijn en waar zij zijn gevestigd, in het begin alleen voor haar huismerkproducten. Jumbo gaat deze wereldkaart vóór eind 2020 publiceren. Deze transparantie is van belang voor het afleggen van verantwoording: op basis van publiek beschikbare informatie krijgen externe partijen, inclusief arbeiders en boeren in ontwikkelingslanden, een beter inzicht in de ketens. Dit biedt de mogelijkheid om mensenrechtenschendingen in de productie van ons voedsel kenbaar te maken, en hiervoor oplossingen te vinden.
Jumbo gaat op een aantal fronten verder dan Albert Heijn: Zo zegt ze expliciet toe jaarlijks actieplannen te publiceren met daarin prioriteiten, doelstellingen en ambities op het gebied van mensenrechten voor het komende jaar. Een andere verdergaande toezegging van Jumbo is dat zij niet alleen voor meerdere voedselproducten gaat onderzoeken of arbeiders in ontwikkelingslanden een leefbaar loon verdienen, maar dat ze ook actie gaat ondernemen als er een gat zit tussen het huidige en leefbare lonen.
Wat er nog meer moet gebeuren bij Jumbo
Jumbo’s nieuwe beleid is een goed begin, maar beleid op zichzelf zal het leven van boeren en arbeiders in ontwikkelingslanden niet direct veranderen. Hoe Jumbo dit beleid gaat uitvoeren, wat zij hierover precies rapporteert en hoe goed ze samenwerkt met en luistert naar bijvoorbeeld de vrouwen die onze garnalen pellen onder moeilijke omstandigheden, is minstens even belangrijk. Als supermarkt die van ver komt, liggen hier grote uitdagingen voor Jumbo. Oxfam Novib zal de implementatie van het beleid van Jumbo daarom nauwlettend volgen en met name letten op een aantal gebieden die naar Oxfam Novibs ervaring van groot belang zijn voor het respecteren van arbeidsrechten in wereldwijde productieketens: samenwerking met andere partijen om arbeiders en producenten te betrekken, het aanpakken van gedwongen arbeid, het bevorderen van vrijheid van vereniging voor arbeiders, het stimuleren van betaling van leefbare lonen en het opbouwen van eigen kennis en expertise.
Internationale richtlijnen zoals de UNGPs wijzen op het belang van het consulteren en informeren van arbeiders en boeren zélf, al dan niet via de vakbonden en andere organisaties die hen vertegenwoordigen, in alle fasen van het due diligence proces. Met name voor Jumbo zijn hier nog belangrijke stappen te zetten, zoals het actief deelnemen aan multi-stakeholder initiatieven waarin verbetering van arbeidsrechten centraal staan en waar arbeiders in ontwikkelingslanden worden vertegenwoordigd. Dit is van belang vanwege de verdiepingsslag en mogelijkheden voor samenwerken die in dit soort initiatieven worden geboden om niet alleen de grondoorzaken van de problemen beter te doorgronden, maar ook waar mogelijk samen met verschillende partijen te werken aan systeemoplossingen. Albert Heijn neemt via haar moederbedrijf Ahold Delhaize al actief deel aan drie multi-stakeholder initiatieven, waaronder de Roundtable on Sustainable Palm Oil (RSPO) en de Seafood Taskforce. We verwelkomen de toezegging dat Jumbo voor eind 2020 ook actief zal worden in drie initiatieven die een actieve rol spelen in het beschermen van arbeidsrechten.
Gedwongen arbeid, die zoals onderzoek van Oxfam laat zien nog voorkomt in bijvoorbeeld de Thaise visindustrie, is één van de ergste schendingen van arbeidsrechten. Jumbo geeft aan dat zij in leverancierscontracten zal verbieden dat arbeiders hun eigen inschrijfgeld bij indiensttreding moeten betalen, een methode die vaak samenhangt met gedwongen arbeid. Een goed voorbeeld voor Jumbo om voor ogen te houden bij het concreet invullen van dit beleid, is het Employer Pays Principle initiatief. Dit initiatief gaat uit van het principe dat geen enkele arbeider zou moeten betalen voor een baan: de kosten voor het aannemen van nieuw personeel moeten niet door de werknemer, maar de werkgever worden gedragen. Daarnaast richt het zich op het ontwikkelen van een professionele ethisch verantwoorde wervingsindustrie en het opstellen van veilige corridors voor het werven van nieuwe arbeidskrachten. Dit principe wordt onderschreven door het Consumer Goods Forum en de Leadership Group on Responsible Recruitment, waarbij twintig bedrijven zijn aangesloten, inclusief supermarkten. Jumbo zou bij de uitvoering van haar toezegging om gedwongen arbeid tegen te gaan, moeten refereren naar dit goede voorbeeld.
Het principe van vrijheid van vereniging vormt de kern van de ILO’s Verklaring van de Fundamentele Beginselen en Rechten op het werk uit 1998. Arbeiders die in dienst van leveranciers van Jumbo ons eten produceren, hebben het recht zich te verenigen in een onafhankelijke vakbond of werknemersvereniging. Oxfam Novib verwelkomt Jumbo’s toezegging om in gesprek te gaan met lokale vakbonden en in haar mensenrechten impact assessments en bredere due diligence processen (lokale) vakbonden en andere belanghebbenden te betrekken. Jumbo zal zich actief moeten inzetten en moeten samenwerken met vakbonden en werknemersverenigingen om de barrières voor vrijheid van vereniging te beslechten. Waar nodig kan Oxfam Novib de supermarkt in contact brengen met lokale, regionale of internationale vakbonden waarmee ze kan samenwerken.
De mogelijkheid voor arbeiders die ons voedsel produceren om een leefbaar loon te verdienen is een belangrijk doel van de Behind the Barcodes campagne. Een leefbaar loon wordt gedefinieerd als “een loon ontvangen door een arbeider op een bepaalde plek voor een standaard werkweek, dat voldoende is voor een fatsoenlijke levensstandaard van de arbeider en zijn/haar familie.”[2] Oxfam Novib verwelkomt het feit dat Jumbo dit gaat meenemen in haar onderzoeken in specifieke risicovolle ketens. Er zit hier echter wel een frictie met de blijvende ambitie van Jumbo om haar klanten zo goedkoop mogelijk boodschappen te laten doen via de laagsteprijsgarantie. In haar jaarlijkse rapportages en actieplannen, in haar gesprekken met vakbonden en andere belanghebbenden en in multi-stakeholder initiatieven, verwachten wij van Jumbo dat ze laat zien dat ze kritisch naar haar eigen inkooppraktijken kijkt om ervoor te zorgen dat voldoende waarde met haar toeleveranciers wordt gedeeld om leefbare lonen voor werknemers in haar ketens mogelijk te maken.
Voor dit alles is voldoende capaciteit en expertise bij de supermarkten een belangrijke vereiste. Waar Albert Heijn een team van mensenrechten specialisten heeft, ook nog ondersteund door moederbedrijf Ahold Delhaize, zijn er bij Jumbo maar één tot twee personen verantwoordelijk voor mensenrechten én de bredere MVO agenda. Jumbo moet laten zien dat het bereid is om te investeren om haar nieuwe beleid uit te voeren. Het is dan ook zorgwekkend om te zien dat Jumbo niet investeert in extra capaciteit op het gebied van mensenrechten in haar productieketens, ondanks haar uitbreidingsplannen. Dit terwijl de effectieve uitvoering van het nieuwe beleid veel extra inspanning vraagt.
Oxfam Novib verwacht nu actie van Ahold Delhaize, Aldi, Lidl en PLUS
Waar Albert Heijn en Jumbo toezeggingen hebben gedaan om actie te ondernemen op het gebied van mensenrechten, zijn de andere grote supermarkten die Oxfam Novib aanspreekt in de Behind the Barcodes campagne nog niet zover. Oxfam Novib roept Aldi[3], Lidl en PLUS op om het voorbeeld van de marktleiders te volgen.
Oxfam Novib is met name teleurgesteld in de keuze van Albert Heijns moederbedrijf Ahold Delhaize om achter te blijven bij haar dochter en nu ook Jumbo. Ahold Delhaize heeft supermarkten in nog veel meer landen wereldwijd, een bijna vier keer zo grote omzet en dezelfde – of zelfs een grotere - verantwoordelijkheid om mensenrechten te respecteren als haar dochter, met een impact die nog veel groter zou zijn.
Anouk Franck is bedrijven- en mensenrechtenexpert bij Oxfam Novib. Voor Oxfams Behind the Barcodes campagne onderhandelt ze met Nederlandse supermarkten, waaronder Jumbo, met als doel om uitbuiting in onze voedselketens tegen te gaan.
An English version of this blog is available here
Notes
[1] Voor een uitgebreide analyse van het nieuwe beleid van Albert Heijn, zie de blog van mijn collega Ioan Nemes
[2] https://www.globallivingwage.org/about/what-is-a-living-wage/
[3] Aldi in Nederland is een dochterbedrijf van Aldi Nord
