Verandering op 4000 meter hoogte

Boeren in het hoge Andesgebergte van Peru kampen steeds vaker met armoede. En traditionele kennis over lokale planten wordt alsmaar schaarser. Onze boerenveldscholen brengen hier verandering in.

Waar ons land zich deels onder de zeespiegel bevindt, leven de gemeenschappen in het Andesgebergte op de toppen van de wereld. Het gemiddeld inkomen ligt hier onder de laagste armoedegrens. Omdat er veel ruimte is, hebben de meeste mensen wel wat eigen land. Als wij op bezoek zijn, staat alles goed in bloei en lijkt eten geen probleem. Toch zijn de kleine stukken land niet genoeg om voor een jaar in voedsel te voorzien.

Dorpen liggen hier een paar uur wandelen uit elkaar. Een halve eeuw geleden nog was er weinig contact en handel tussen dorpsbewoners uit de hoogstgelegen gebieden en hen die lager, in de jungle, wonen. 'Wij aten vroeger bijna alleen maïs en aardappelen. Als ontbijt, in de middag en als avondeten', vertelt Eulogio Laguno Valdes (66). 'We kenden geen brood en aten nauwelijks fruit.'

Ruilhandel in hoge bergdorpen

Ruilhandel is een oud gebruik in Peru en door de recente aanleg van wegen zijn in de laatste twintig jaar de ruilmarkten ook in de hoge bergdorpen te vinden. In het centrum van het district Lares komen gemeenschappen uit de jungle, de lagere berggebieden en vanuit de toppen van de Andes samen. 'Een handvol quinoa ruil ik tegen zes bananen', legt Eulogio uit, 'en voor vier maïskolven krijg ik cocabladeren en een pompoen.'

In de afgelopen vijf jaar is het karakter van de handel veranderd. Door toenemend toerisme wordt er nu ook met geld betaald. De invoer van geld heeft de regels van vraag- en aanbod veranderd. Boeren gebruiken het beste deel van hun oogst voor eigen consumptie. Daarna om te verkopen voor geld en ten slotte voor het ruilen. Met het geld kun je andere producten kopen. Omdat niet iedereen in staat is te verkopen, wordt ongelijkheid zichtbaar. De een heeft wat te besteden, de ander niet.

Fastfood versus traditionele groenten

Sonia Quispe vindt de ontwikkeling zorgelijk: 'Sinds geld hier een grotere rol is gaan spelen, gaan mensen naar de supermarkt om fastfood te kopen. Dit heeft allerlei consequenties', licht ze toe. ‘We leven ongezonder en de kennis over traditionele planten, groenten en aardappelen neemt af. Die kennis is juist belangrijk, omdat we onze biodiversiteit moeten beschermen om veerkrachtig te kunnen zijn in onze lokale klimaatomstandigheden.'

Samen koken

Sonia is deelnemer aan het ‘Gastronomisch Collectief’, een initiatief van Oxfam Novib en Asociación Andes. Het collectief bestaat uit een groep vrouwen die wekelijks samenkomt om te koken en het eten van lokale producten wil stimuleren. De ingrediënten die zij gebruiken komen van eigen land of van de velden van de boerenveldscholen. Bij het bereiden van de maaltijden ligt de nadruk op het benutten van de voedingswaarden van de lokale producten.

De activiteiten van het collectief zijn onderdeel van de boerenveldscholen. Op deze veldscholen, opgericht vanaf 2011, bepalen boeren samen hun strategie om onder lokale omstandigheden succesvol te oogsten. Daarnaast leren ze planten, kruiden en paddenstoelen te vinden die in het wild groeien, om ook in de seizoenen voor de oogst te voorzien in een gevarieerd en compleet dieet. 

Sonia is enthousiast over de veldscholen en de kookgroep. 'Samen met de andere vrouwen stimuleren we het gebruik van lokale producten en bespreken we wat we belangrijk vinden aan een maaltijd. Het moet gevarieerd zijn en het mag niet te veel kosten. En het belangrijkste', voegt ze lachend toe, 'is dat de kinderen het lekker vinden!'