De vervuiler moet betalen, niet bepalen!

• 22 november 2023

Blog door Tim Zijlstra

"Als klimaatrechtvaardigheidcampaigner bij Oxfam Novib heb ik verschillende periodes meegemaakt. Moest ik voorheen mensen nog overtuigen van het belang van het thema klimaat en was er een strijd tegen de ontkenners. Vandaag de dag ziet vrijwel iedereen wel in dat er iets moet gebeuren tegen klimaatverandering, maar is het volgende probleem dat we nu de keuze moeten maken wie daarvoor de rekening betaalt. Want ondanks dat een meerderheid van de Nederlanders vindt dat we minder broeikasgassen moeten uitstoten, vindt een overgroot deel ook dat ze daar financieel niet onder mogen lijden." 

Dus waar leggen we de rekening neer? Nou heel simpel, bij degenen die het meeste uitstoten. Daarvoor moeten we bij de grote vervuilers zijn. Als zij hun gedrag of beleid drastisch veranderen kunnen we snel grote stappen zetten die nodig zijn als we bepaalde kantelpunten willen zien. Oftewel om te voorkomen dat er schade wordt aangericht die onomkeerbaar is. Dit lijkt heel logisch, maar ons wordt continu verteld dat we op dezelfde voet verder kunnen leven. Onze overheid en bedrijven waarvan we kopen vertellen de halve waarheid. Tijd voor het echte verhaal! Maar wie zijn die grote vervuilers dan?  

Grote vervuilende bedrijven 

Slechts 100 bedrijven zijn verantwoordelijk voor meer dan 70% van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen sinds 1988. Dit is meer dan twee derde van alle wereldwijde uitstoot door slecht 100 bedrijven, het lijkt me dus wel duidelijk waar we in eerste instantie de rekening neer moeten leggen. En laten we dan vooral beginnen bij bedrijven die winst maken op de verkoop of het investeren in fossiele energie. Fossiele bedrijven en investeerders verdienen miljarden per jaar met de vernietiging van onze aarde.

In plaats van deze winsten af te romen aan hun aandeelhouders lijkt het mij niet meer dan logisch dat ze ten eerste stoppen met hun fossiele businessmodel en daarnaast ook betalen voor de schade ze aan hebben gericht. Het mag dan misschien wel van de wet, maar fossiele energiebedrijven weten al decennia wat voor schade klimaatverandering teweegbrengt en lobbyen al jaren bij overheden en op VN-klimaattoppen om klimaatbeleid zo veel mogelijk vertraging op te laten lopen. Dit is niet langer te verantwoorden; de klimaatcrisis is nu en grote vervuilende bedrijven moeten als eerste aan de bak om het roer om te gooien.  

De 10% 

De tijden om gemakzuchtig alleen naar miljardairs en grote bedrijven te kijken is wel klaar. De rijkste 10% van de wereldbevolking is namelijk verantwoordelijk voor de helft van de wereldwijde CO2-uitstoot. En misschien hoor jij daar ook wel bij! Twee derde van de Nederlanders behoort namelijk tot die groep 10% rijksten. Hierbij ligt er wel een grotere rol voor de allerrijksten, oftewel de 0,1%, rijksten van de wereld, die maar liefst 77x te veel uitstoot om binnen het 1,5 graad scenario te blijven. 

In Nederland zijn de verschillen iets minder groot, maar is de rijkste 10% nog steeds verantwoordelijk voor 24% van alle uitstoot.  

Maar tegelijkertijd heeft twee van de drie Nederlanders een CO2-uitstoot die negen keer te hoog is om de opwarming wereldwijd te beperken tot 1,5 graden Celsius. Die grote CO2-voetafdruk wordt veroorzaakt door hun consumptie en de productie daarvan; van energie in hun woning tot reizen en voeding. In een wereld die snel warmer wordt door dit consumptiegedrag, schept dat een grote verantwoordelijkheid om bij te dragen aan een oplossing.

Maar het terugdringen van overconsumptie is niet alleen de verantwoordelijkheid van de consument, het is een gezamenlijke opdracht waarbij vooral de overheid veel sterker moet sturen op het terugdringen van CO2-emissies. Met pleisters plakken door praatjes over groene groei, greenwashing en het aandragen van nepoplossingen gaan we er niet komen. Dit betekent niet dat we terug hoeven naar prehistorische consumptiepatronen; maar dat we onze samenleving zo inrichten dat er minder geconsumeerd wordt; oftewel een overgang naar een economie die goed is voor de aarde en al haar bewoners.   

Rijke landen met historische verantwoordelijkheid 

Heeft een klein landje als Nederland en haar beperkte aantal inwoners hier dan verantwoordelijkheid voor en überhaupt invloed op? Jazeker wel. Sinds het begin van de industriële revolutie heeft Nederland meer CO2 uitgestoten dan bijna alle Afrikaanse landen bij elkaar. Daarnaast is Nederland de 19de economie van de wereld, je kunt je wel iets voorstellen wat voor uitstoot daar bij hoort!

En dit geldt ook voor andere landen in de wereld die nu nog voordeel hebben van een vroege ontwikkeling van hun economie door industrialisatie; denk aan de Verendigde Staten, Japan, Australië, Canada en veel West-Europese landen. Mensen in deze landen leven nu in relatief hoge welvaart door hun fossiele economieën, terwijl tegelijkertijd andere landen economisch worden uitgebuit voor grondstoffen. Het is daarom niet alleen solidair en eerlijk om andere landen te compenseren voor de klimaatschade die ze ervaren, gezien ze amper aan de klimaatcrisis hebben bijgedragen. Maar het verantwoordt ook dat deze landen de meest drastische omslag maken.  

Klimaatrechtvaardigheid 

De klimaatcrisis raakt ons allemaal, maar juist de mensen die het minste hebben gedaan om deze te veroorzaken krijgen nu al de grootste klappen. Hitterecords, overstromingen, droogte, bosbranden, zeespiegelstijging; het weer zal in de komende jaren alleen maar extremer en onvoorspelbaarder worden. Het klinkt misschien heel logisch, maar de verantwoordelijkheid om verdere ontwrichting te voorkomen ligt bij de groep die ook de grootste veroorzaker is geweest. Dat is het kloppende hart van klimaatrechtvaardigheid: waarin grote vervuilers al hun uitstoot drastisch verminderen en betalen voor klimaatschade, zodat de mensen die amper hebben bijgedragen aan klimaatverandering gecompenseerd worden.