Een organisatie vóór gevluchte mensen, dóór gevluchte mensen

• 23 januari 2025

De wereld lijkt soms een plek vol ellende, maar overal staan mensen op om daar verandering in te brengen. Neem John Jal Dak - ruim tien jaar geleden vluchtte hij naar Uganda vanwege de burgeroorlog in Zuid-Sudan. Nu is hij internationaal bekend vanwege zijn inzet voor mensen op de vlucht, met een organisatie dóór en vóór vluchtelingen. De Obama Foundation noemde hem in 2022 zelfs één van de Leaders of Africa. We spreken hem over zijn levensverhaal, organisatie en motivatie. “Het is hard werken, maar de resultaten zijn het waard.”

Waarom ben je jouw organisatie begonnen?

“In 2013 brak er een bloedige burgeroorlog uit in Zuid-Sudan. Samen met honderdduizenden landgenoten vluchtte ik naar buurland Uganda en kwam terecht in de vluchtelingennederzetting Rhino, in het noordwesten van het land (zie kaart verderop de pagina). Van de 120.000 mensen in dat kamp was de grote meerderheid Zuid-Sudanees.

Op een dag reisden we met een groep naar Adjumani, een district in Noord-Uganda, voor een voetbalwedstrijd. Dit was onderdeel van een uitwisselingsproject. Helaas werd de wedstrijd halverwege gestopt, want sommige Zuid-Sudanezen riepen hatelijke dingen naar elkaar, voortbordurend op de burgeroorlog in eigen land. De rillingen liepen over mijn rug. Tijdens het potje voetbal had eerst niemand gelet op elkaars achtergrond. Maar nu waren mensen ineens hatelijk en gewelddadig - terwijl we honderden kilometers verwijderd waren van het thuisconflict!

Door dat voorval begon ik alles anders te zien en in 2016 richtte ik daarom Youth Social Advocacy Team (YSAT) op. Het jaar erop werd de organisatie officieel geregistreerd als een Refugee led Community Based Organization: een door vluchtelingen geleide organisatie. Vrede is natuurlijk het einddoel. Maar dat is alleen mogelijk als je de onderliggende oorzaken aanpakt van geweld, zoals honger, jeugdwerkloosheid, armoede en analfabetisme. Mensen – en vooral jongeren – grijpen minder snel naar de wapens, denk ik, als ze een opleiding of werk hebben en als er naar ze geluisterd wordt. Eigenlijk moeten ze te druk zijn met het opbouwen van hun leven om zelfs maar aan geweld te denken. En als ze in de toekomst weer terug kunnen naar hun land van herkomst, hebben ze hopelijk van ons de handvaten gekregen om volwaardig mee te doen aan de maatschappij.

Jouw organisatie is er vóór en dóór vluchtelingen. Vertel!

80% van de medewerkers van YSAT is ooit gevlucht, net als ik. Waarom we juist hen in dienst nemen? Omdat zij het beste weten wat mensen in de nederzettingen écht nodig hebben. De overige 20% van de medewerkers is afkomstig uit het land zelf; zij zijn onmisbaar bij het uitrollen van de programma's en zorgen dat alles volgens de regels gebeurt.

Een door vluchtelingen geleide organisatie heeft veel voordelen. Zo spreken we letterlijk en figuurlijk de taal van de mensen in de nederzetting en kennen de vaak complexe context. Mensen vertrouwen ons en zijn niet bang om ons feedback te geven. Plus: we zijn altijd in de buurt en kunnen zo snel én kosteffectief hulp verlenen. YSAT is klein begonnen in 2017, maar mede dankzij onze strategische partners en donors hebben we inmiddels meer dan 60 werknemers in dienst in Uganda. In 2021 zijn we ook uitgebreid naar Zuid-Sudan, waar ruim 30 medewerkers zich inzetten voor gevluchte en ontheemde mensen in vier regio’s.

Wat zijn de resultaten van jullie werk?

We hebben de afgelopen jaren ruim 890.000 mensen bereikt met onze programma’s. Het doel van van al deze activiteiten is om mensen weerbaar, zelfredzaam en vreedzaam te maken. Een greep uit onze activiteiten:

• Support aan boeren, zodat ze betere oogsten hebben.
• Trainingen aan jongeren, bijvoorbeeld op het gebied van ICT.
• Een campagne om zoveel mogelijk kinderen uit de nederzetting naar school te krijgen.
• Het uitdelen van voedsel en geld aan ontheemde mensen.
• Huiselijk geweld bespreekbaar maken door middel van sport en spel.
• Leidersschapstrainingen aan mensen uit de gemeenschap, die op hun beurt ook vrede promoten.

Daarnaast is dialoog ontzettend belangrijk. Het is niet voor niets dat we voor onze organisatie mensen werven met verschillende achtergronden. Vrede is alleen mogelijk als we met elkaar in gesprek blijven! We organiseren trainingen, kunstworkshops en sportdagen. Denk maar aan het potje voetbal dat ik eerder noemde: weinig verbroedert meer dan sport. Of je nu in Zuid-Sudan bent of in Uganda.

Je werkt ook samen met Oxfam Novib?

Ja klopt, onze samenwerking gaat zelfs jaren terug! Vóór de oprichting van YSAT was ik jeugdleider in de vluchtelingennederzetting. Ik vormde een brug tussen de mensen daar en de hulporganisaties, waaronder Oxfam Novib. Ik luisterde waar mensen zich zorgen over maakten of wat volgens hun beter kon, en gaf die informatie door. Eén suggestie was om mensen dagelijks een paar uur te laten werken tegen betaling, zodat zij daarna konden kopen wat zij echt nodig hadden. Ik vond het behoorlijk spannend om dit te zeggen, maar ik wist dat ik de gemeenschap achter me had staan. En Oxfam Novib luisterde en paste vervolgens het programma aan. Dat vond ik erg bijzonder. Nu kunnen mensen dagelijks drie uur werken en 5000 Ugandese shilling verdienen (goed voor wekelijks 25.000 Ugandese shilling), bijvoorbeeld door in de nederzetting wegen aan te leggen of gebouwen op te knappen.

Inmiddels is YSAT al een aantal jaren partnerorganisatie van Oxfam Novib. Het is een goed voorbeeld van een gezonde samenwerking: we maken samen programma’s, in plaats van dat de internationale NGO ons vertelt wat we ter plaatse moeten doen. Wij hebben de lokale kennis en het vertrouwen van mensen; Oxfam Novib heeft een internationaal netwerk, logistieke know-how en robuste financiering. Samen kunnen we veel mensen bereiken met ons werk.  

Waar ben je het meest trots op?

Hoever we gekomen zijn met ons werk. Het is één ding om een organisatie op te richten, maar iets heel anders om effectieve programma’s te ontwikkelen en voor de lange termijn investeerders of partners aan te trekken die jouw visie delen. En dat laatste is onmisbaar als je écht het leven van mensen wilt veranderen. Echt impact creëren vergt veel tijd en energie. Ja, het is elke dag keihard werken. Dat moet ook wel, want sinds de oorlog in Sudan in 2023 is het aantal mensen op de vlucht explosief toegenomen in de regio. Steeds meer mensen hebben humanitaire hulp nodig. En mijn persoonlijke wens? VREDE, met hoofdletters. En dat ik terug kan naar een vredig Zuid-Sudan, samen met de mensen die ooit ook moesten vluchten.